۱. شناسنامه کتاب

نام کتاب: شناخت نامه ابوجعفر النقیب: زندگانی، آرا و اندیشه ها

نویسنده: مصطفی جواد

مترجم: علی حسن بیگی

تاریخ نشر: ۱۳۹۸ شمسی

محل نشر: دانشگاه اراک

شهر: اراک

زبان: فارسی

تعداد صفحات: ۱۹۸

موضوع اصلی: آرای ابوجعفر النقیب

۲. آشنایی با نویسنده

دکتر مصطفی جواد یکی از تاریخ نگاران و پژوهشگران عراقی است که در حوزه مطالعات اسلامی و تاریخ فعالیت دارد. او با تألیف این کتاب تلاش کرده تا زندگی و اندیشه های ابوجعفر النقیب، دانشمند معتدل و آزاداندیش قرن ششم و هفتم هجری، را به تصویر بکشد و او را از غفلت تاریخی بیرون آورد. دکتر مصطفی جواد کتابی با عنوان فتوت نامه دارد که شامل متن دو سخنرانی او درباره فتوت است. این کتاب توسط انتشارات صمدیه در سال ۱۳۹۹ شمسی منتشر شده است.

۳. انگیزه و اهداف تألیف

نویسندۀ کتاب به دنبال زنده کردن شخصیت ابوجعفر النقیب بوده که قرن ها مورد غفلت عالمان مسلمان و مستشرقان قرار گرفته بود. دکتر مصطفی جواد با نگارش این رساله کوشید با ارائه شرح حال ابوجعفر النقیب و پرداختن به آرا و اندیشه های او غفلت یاد شده را جبران کند.

۴. اهمیت و جایگاه کتاب از لحاظ علمی و اعتبار

این کتاب از لحاظ علمی اهمیت ویژه ای دارد، زیرا شخصیت ابوجعفر النقیب و دیدگاه های او را معرفی و تبیین می کند؛ نامبرده از عالمان برجسته و شخصیتی همچون ابن ابی الحدید معتزلی، شارح نهج البلاغه، شاگرد وی بوده است. با توجه به اینکه تألیف مستقیمی از ابوجعفر النقیب در دست نیست، این کتاب به عنوان منبعی برای شناخت اندیشه های او، اهمیت دارد.

5. گزارش محتوای کتاب

ابن ابی الحدید از معدود عالمان و دانشمندان مشهور معتزلی قرن هشتم هجری است که در بسیاری از دانش های آن روزگار، دارای تألیفاتی است. شرح نهج البلاغه وی یکی از ماندگارترین کتاب های اوست. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه از منابع گوناگون شفاهی و مکتوب بهره برده است. یکی از عالمان و دانشورانی که وی محضر علمی او را درک کرده، ابوجعفر یحیی بن ابی زید علوی مشهور به نقیب البصرة یا ابوجعفر النقیب است. ابن ابی الحدید در شرح خود بارها این شخصیت را با عبارت ها و تعبیرات گوناگون ستوده است. گفتنی است با همه مهارت و ورزیدگی ابوجعفر النقیب در دانش های آن روز از قبیل کلام، تاریخ، فقه الحدیث، ادبیات و …، تألیفی از او به جای نمانده است؛ لذا تنها راه دست یابی به افکار و اندیشه های او رجوع به شرح نهج البلاغه شاگرد فاضلش ابن ابی الحدید است.

ابوجعفر النقیب دو ویژگی دیگر نیز دارد که او را از بقیه هم طرازان خود ممتاز کرده است؛ یکی اعتدال و میانه روی است که با وجود آنکه در عصری می زیست که بازار مجادلات کلامی داغ بوده و زمینه برای موضع گیری های تند و خارج از انصاف فراهم بوده است هیچ گاه از جاده اعتدال و انصاف خارج نگشته است. وی در بحث هایی که با شاگرد فاضلش ابن ابی الحدید دارد در عین تقابل عقیدتی که میان آن دو آشکارا دیده می شود هیچ گاه زبانش را آلوده به ناسزا نکرده است و دیگری حریت و آزاداندیشی اوست که در ارائه دیدگاه های خود، هیچ گاه در بند تعصبات فرقه ای نشده، بلکه تلاشش در رسیدن به حقیقت بوده است؛ شاید بتوان ادعا کرد که او در قرن ششم و اوایل قرن هفتم تجسم اعتدال، عقل گرایی و آزاداندیشی بوده است.

کتاب ابتدا با زیست نامه دکتر مصطفی جواد آغاز می شود، سپس نگاه برخی تراجم نویسان گذشته و حال نسبت به ابوجعفر النقیب را انعکاس می دهد از قبیل: ابن شعّار موصلی، ذهبی در «المختصر المحتاج»، علامه سید محسن امین، خیرالدین زرکلی و…؛ در ادامه مباحث کتاب سراغ معرفی شخصیت، ویژگی ها، خانواده و گزارشی از درگذشت ابوجعفر النقیب می رود.

سپس دیدگاه های تاریخی، کلامی، ادبی ابوجعفر النقیب که توسط شاگردش ابن ابی الحدید در «شرح نهج البلاغه» تبیین شده را مطرح می کند. برخی موضوعات مطرح شده مانند: دیدگاه ابوجعفر النقیب دربارۀ خلفاء عمر، ابوبکر، عثمان و معاویه؛ توجیه عملکرد صحابه در ارتباط با ولایت امام علی (ع)، دیدگاهش درخصوص امام علی (ع) و امامت ایشان؛ فضائل و برتری امیر المؤمنین (ع)، مشابهت های امام علی (ع) با پیامبر خدا (ص) و… موضوعات مهمی هستند که در این کتاب می توان به مطالعه پرداخت.

لازم به ذکر است که نویسنده اصلی کتاب، بخشی از سخنان و تحلیل های ابوجعفر النقیب را به دلایلی نیاورده است که توسط مترجم در پایان کتاب، به گزارش آن اقدام شده است، یکی دیگر از امتیازات برجسته این ترجمه، اینست که تمامی ارجاعات دکتر مصطفی جواد به چاپ قدیم شرح ابن ابی الحدید را به چاپ جدید 20 جلدی این کتاب که توسط ابوالفضل ابراهیم تصحیح و تحقیق شده، تغییر داده است تا دسترسی مراجعه کنندگان سهل و آسان شود.

منبع:

1. جواد، مصطفی، شناخت نامه ابوجعفر النقیب: زندگانی، آرا و اندیشه ها، ترجمه و تعلیقات: علی حسن بگی، اراک، دانشگاه اراک، ۱۳۹۸.
2. کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران.