پس از حمد و ثناي خداوندي، خداوند سبحان حقي را براي من به عهده شما قرار داده است، اين حق زمامداري است که من بر شما دارم. و مانند حقي که من بر شما دارم، شما نيز بر عهده من حقي داريد. حق، گسترده ترين اشياء است در توصيف، و محدودترين و تنگ ترين اشياء است در موقع اجراي منصفانه. حق چيزي است که به نفع کسي به جريان نمي افتد، مگر اين که روزي ديگر به ضرر او سراغش را خواهد گرفت (و بالعکس) و به ضرر کسي جاري نمي شود مگر اين که روزي ديگر به سود او به جريان مي افتد.

و اگر بنا بود که حق همواره به سود کسي جاري گردد نه بر ضرر او، چنين وضعي درباره حق فقط به طور خالص براي خدا منحصر بود، زيرا او است پيروز مطلق بر بندگانش و به جهت دادگري مطلق او در همه مواردي که انواع قضاي (حکم) او در آنها به جريان مي افتد. ولکن خداوند سبحان براي بندگان خود چنين مقرر فرموده است که او را اطاعت کنند و پاداش آنان را از روي احسان افزايش ثواب قرار داده و گسترش پاداش به آنان به آن جهت است که خداوند شايسته افزودن و گستردن آن است.

سپس خداوند سبحان از حقوق مقرر خود، حقوقي را براي بعضي از مردم بر بعضي ديگر از مردم الزام فرموده است که در ابعاد خود با يکديگر تقابل (تاثير و تاثر) دارند. هر حقي در مقابل حقي است، که هر حقي تکليفي را ايجاب مي کند و هر تکليفي حقي را، و هيچ يک از اين امور بدون ديگري تحقق پيدا نمي کند.

و باعظمت ترين حقوق الهي، حق حاکم بر مردم و حق مردم بر حاکم است. اين حق الزامي است که خداوند سبحان از هر يک از آن دو بر ديگري مقرر فرمود و آن را نظام تشکل و پيوند آنان و موجب عزت دينشان قرار داد.

هرگز امور مردم جامعه بدون صلاحيت حکام، اصلاح نشود و امور واليان جامعه بدون نظام صحيح مردم اصلاح نگردد. پس در آن هنگام که مردم جامعه حق حاکم را به حاکم ادا کردند و زمامدار نيز حق مردم را به آنان ادا کرد، حق در ميان آنان عزيز گردد و مسيرهاي روشن دين هموار، و نشانه هاي عدالت معتدل و برپا، و سنتها در مجراي خود به جريان مي افتند.

در نتيجه زمان اصلاح مي شود و بقاي حکومت مورد اميد، و طمع و آز دشمنان از تسلط بر جامعه مايوس و ساقط مي گردد.

و در آن هنگام که رعيت بر حاکم غالب شود، يا حاکم بر رعيت ظلم و تعدي روا دارد، کلمه جامع آن دو مختلف گردد و پراکندگي در جامعه نفوذ کند و علامتهاي ستم آشکار شود، فريبکاري در دين فراوان و طرق سنتها رها گردد. در اين موقع است که عمل بر طبق هوا و هوس صورت گيرد و احکام الهي متوقف شود و اختلالات و بيماريهاي نفساني رو به فراواني گذارد.

در نتيجه اگر حقي باعظمت به جاي آورده نشود، يا باطلي بزرگ به وجود بيايد، هيچ وحشتي (از اين دو تبهکاري) ديده نشود. در اين هنگام است که نيکوکاران خوار و پست، و اشرار، عزيز شمرده شوند و نتايج ناگواري که خداوند در اثر کردارهاي ناشايست نصيب بندگانش مي نمايد، بزرگ گردد.

پس اي مردم، بر شما باد خيرانديشي و خيرخواهي در اجراي حقوق درباره يکديگر و کمک و ياوري بر اداي آنها. و هيچ کس نمي تواند به حقيقت آن اطاعتي که شايسته خداوند سبحان است، نايل گردد، هر چند اشتياق او براي تحصيل خشنودي خداوندي شديد و تلاش و کوشش او در عمل طولاني باشد.

ولکن آنچه از حقوق خداوندي که بر بندگانش واجب است، خيرانديشي و خيرخواهي به قدر طاقت و همياري براي برپا داشتن حق در ميانشان مي باشد. هيچ انساني، هر اندازه هم داراي مقامي بزرگ در حق و فضيلت و پيشرو در دين باشد، بي نياز از کمک و ياري شدن در عمل به آن حقي که خداوند بر او مقرر فرموده است بی نیاز نیست

هيچ انساني هر اندازه هم که مردم او را حقير و پست شمارند و چشمان آنان او را به خواري بنگرند، پست تر از آن نيست که انسان ها را در اداي حق ياري کند يا خود او شايسته ياري باشد.

در اين موقع مردي از ياران حضرت، با سخني طولاني، پاسخي به آن حضرت داد و در آن سخن درود و شکر فراواني به آن حضرت عرض نمود و متذکر شد که آن بزرگوار هر دستوري دهد خواهد شنيد و آن را اطاعت خواهد کرد. آن حضرت در پاسخ آن مرد چنين فرمود:

قطعي است، براي کسي که جلال خداوند سبحان در جان او و موقعيت آن مقام ربوبي در دلش بزرگ باشد، سزاوار است که هر چه جز خداوند بزرگ است، نزد وي در مقابل عظمت ربوبي کوچک باشد و سزاوارترين مردم براي چنين موضعي به طور حتم کسي است که نعمت خداوندي براي او بزرگ و احسان او براي آن کس لطيف است.

زيرا نعمت خداوندي بر هيچ کس باعظمت نشده است، مگر اين که بر بزرگي حق او بر آن شخص افزوده است. و قطعي است که از زشت ترين حالات زمامداران در نزد مردمان صالح اين است که مردم درباره آنان گمان فخرفروشي و غرور ورزي داشته باشند و وضع شخصيتي آنان بر کبر مبتني گردد. من اکراه دارم از اين که در ذهن شما اين گمان خطور کند که من مدح و تمجيد و شنيدن درود را دوست مي دارم!

خدا را سپاس مي گويم که من چنين نيستم و اگر هم اينگونه تملق بازيها را دوست داشتم، آن را به جهت خضوع و حقارت در برابر خداوند سبحان به خود نمي گرفتم، زيرا عظمت و علو کبريايي تنها شايسته آن موجود اقدس است.

بسا انسان ها که شيرين مي يابند درود و شکرگزاري را پس از ابتلاء و مجاهدت. مرا در مقابل وظيفه اي که انجام مي دهم، سپاس خوشايند ننماييد، زيرا آزاد ساختن شخصيت از چنگال تمايلات و روانه کردن آن به سوي خداوند و به سوي شما سپاسگزاري ندارد. من جز اين کاري نمي کنم که به مقتضاي تکليف انساني الهي ام، حقوق حيات فردي و اجتماعي را که از به جاي آوردنش فارغ نشده ام، ادا مي کنم و وظايف واجبي را که بايستي به آنها عمل کنم، انجام مي دهم.

گفتگويتان با من مانند گفتگو با جباران روزگار و ساختگي (فريبنده) نباشد و در برابر من از تسليم و خويشتن داري که در برابر اقوياي پرخاشگر داريد بپرهيزيد. با قيافه ساختگي و ظاهرسازي با من آميزش نکنيد. گمان مبريد هنگامي که سخن حق به من گفته مي شود براي من سنگيني خواهد کرد و يا خودم را از آن حق بالاتر قرار خواهم داد.

زيرا آن کس که وقتي حق به او گفته شود يا عدالت به او عرضه شود، از شنيدن و پذيرفتن آنها سنگيني احساس کند، عمل به آن دو براي او سنگين تر خواهد بود. هرگز از ارائه گفتار حق به من يا مشورت با من براي اجراي حق خويشتن داري نکنيد، من بالاتر از آن نيستم که خطا کنم و در کاري که انجام مي دهم از ارتکاب خطا در امان نمي باشم، مگر آنکه خداوندي که مالک تر از من به من است، کفايتم کند.

پس جز اين نيست که من و شما بندگان مملوک خداوندي هستيم که جز او پروردگاري نيست. مالکيتي مطلق که بر جان و نفس ما دارد، ما آن مالکيت را نداريم. خداوندي که ما را از موقعيتي که در آن بوديم، بيرون آورد به موضعي که صلاح را نصيب ما ساخت. پس خداوند سبحان گمراهي ما را به هدايت مبدل ساخت و پس از نابينايي بينش به ما عنايت فرمود.