آنچه در دست مردم است گاه حقّ است و گاه باطل، گاه صدق است و گاه کذب،
گاه ناسخ است و گاه منسوخ، گاه عام است و گاه خاص، گاه محکم است و گاه متشابه، گاه احادیثى است که با دقّت حفظ ونقل شده، گاه روایاتى است که با ظنّ و گمان روایت شده است، و (بدانید) در زمان حیات رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن قدر دروغ بر آن حضرت بسته شد که حضرت به پا خاست و خطبه اى خواند و فرمود: هر کس عمدآ به من دروغى ببندد باید جایگاه خویش را در آتش دوزخ مهیّا سازد! ناقلان حدیث چهار گروه اند و پنجمى ندارد:

نخست شخص منافقى است که اظهار ایمان مى کند و نقاب اسلام بر چهره زده، نه از گناه باکى دارد و نه از آن دورى مى جوید و از روى عمد به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) دروغ مى بندد؛ (به یقین) اگر مردم مى دانستند او منافق و دروغگوست از وى نمى پذیرفتند و سخنش را تصدیق نمى کردند؛ ولى (چون از واقعیت آگاه نبودند) مى گفتند: او از صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) است، آن حضرت را دیده و از او حدیث شنیده و مطالب را دریافت کرده استبه همین دلیل به گفته اش ترتیب اثر مى دادند، در حالى که خداوند از وضع منافقان آنچه را که لازم بوده خبر داده و اوصاف آنان را برشمرده است. قطعاً این گروه منافقان (بعد از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) همگى از میان نرفتند بلکه) بعد از آن حضرت باقى ماندند (و به کار خود ادامه دادند) و به پیشوایان ضلالت و دعوت کنندگان به دوزخ با دروغ و بهتان، تقرّب جستند (و احادیثى در فضیلت آن ها جعل کردند)
آن ها نیز (در مقابل) مقامات کشور اسلامى را به آن منافقان سپردند و آنان را حاکمان بر مردم ساختند و بر گردن مردم سوار کردند و با کمک آن ها به خوردن دنیا مشغول شدند. البته مردم نیز (غالبآ) همراه سلاطین ودنیا هستند مگر کسى که خداوند او را از لغزش بازداشته است. این یکى از چهارگروه است.

(یکى دیگر از نقل کنندگان احادیث) کسى (است که) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چیزى را شنیده، امّا به صورت صحیح آن را به خاطر نسپرده و در آن اشتباه کرده است، هر چند از روى علم و عمد به آن حضرت دروغ نبسته است. این حدیث آمیخته با خطا در اختیار اوست و آن را روایت مى کند و به آن عمل مى نماید
و مى گوید: من آن را از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیده ام. اگر مسلمانان مى دانستند او در مورد آن حدیث گرفتار اشتباه شده آن را از او نمى پذیرفتند و اگر خود او نیز مى دانست که چنین است، آن را رها مى کرد.

سوم کسى است که حدیثى از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شنیده که در آن به چیزى امر فرموده است،
سپس (در حدیث دیگرى) از آن نهى کرده (و حکم اوّل را نسخ فرموده) در حالى که آن شنونده از حکم دوم باخبر نبوده است (و نمى دانسته که حکم ناسخ جاى منسوخ را گرفته است) یا از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نهى درباره چیزى شنیده است که بعدآ به آن امر فرموده، در حالى که این شخص (از حکم دوم) آگاه نشده است.
به این ترتیب در حقیقت این شخص منسوخ را فراگرفته و حفظ کرده، ولى ناسخ را حفظ نکرده است.
اگر او مى دانست آنچه شنیده است نسخ شده آن رارها مى ساختو اگرمسلمانان هنگامى که آن حکم را از وى شنیدند مى دانستند نسخ شده است آن را ترک مى کردند.

چهارمین شخص (ناقل حدیث) کسى است که نه دروغ به خدا بسته، نه به پیامبرش (و به طور کلى) او همواره دروغ را به سبب خوف از خدا و تعظیم پیامبر (صلی الله علیه و آله) دشمن مى دارد و در آنچه (از پیامبر اکرم) شنیده، اشتباهى (براثر سهل انگارى) براى او پیش نیامده است، بلکه آنچه را که شنیده است به طور کامل حفظ نموده و همان گونه که شنیده بى کم و کاست آن را نقل کرده است او ناسخ را حفظ کرده و به آن عمل مى کند
و از منسوخ آگاه است و از آن دورى مى گزیند، خاص و عام و محکم و متشابه را شناخته و هر کدام را در جایگاه خود قرار داده است.

(زیرا) گاه سخنى از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) صادر مى شد که دو گونه بود: گاه کلامى بود که جنبه خصوصى داشت و گاه کلامى که داراى جنبه عمومى بود، در این میان بعضى از کسانى که مقصود خدا و رسول الله (صلی الله علیه و آله) را نمى دانستند آن را مى شنیدند و حفظ مى کردند
و بدون توجّه، آن را برخلاف معنا و مقصود و هدف واقعى آن تفسیر مى کردند و چنان نبود که همه صحابه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) (پیوسته) از او پرسش کنند و مسائل مختلف را جویا شوند، تا آن جا که عدّه اى دوست مى داشتند مرد عرب یا سؤال کننده تازه واردى بیاید ومطلبى از آن حضرت بپرسد تا آن ها جواب آن را بشنوند و فرا گیرند. من (این گونه نبودم، بلکه) هر چه از خاطرم مى گذشت از آن حضرت سؤال مى کردم و حفظ مى نمودم (به همین دلیل چیزى از فروع و اصول اسلام بر من مخفى نماند). این است علل اختلاف روایاتى که در میان مردم وجود دارد و علل اختلاف روایات در نقل حدیث.