ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) که در نهج البلاغه توسط امام علی (علیه السلام) ذکر شده است، راهنمای حق خواهان و رهروان مسیر بندگی است. ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به جهت اسوه و الگو بودن ایشان در همه زمینه ها، می تواند محل رجوعی معتبر برای رهروان راه حقیقت و تعالی انسانی باشد.

در این مقاله به ویژگی های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که امیرالمومنین علی (علیه السلام) در نهج البلاغه به آنها اشاره کرده اند، خواهیم پرداخت.

ضرورت شناخت پیامبر اکرم (ص)

حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام) در ضرورت شناخت ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند: «وَ لَقَدْ کَانَ فِی رَسُولِ اللَّهِ کَافٍ لَکَ فِی الْأُسْوَةِ وَ دَلِیلٌ لَکَ عَلَی ذَمِّ الدُّنْیَا وَ عَیْبِهَا وَ کَثْرَةِ مَخَازِیهَا وَ مَسَاوِیهَا، إِذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا وَ وُطِّئَتْ لِغَیْرِهِ أَکْنَافُهَا وَ فُطِمَ عَنْ رَضَاعِهَا وَ زُوِیَ عَنْ زَخَارِفِهَا؛[1]

برای تو کافی است که راه و رسم زندگی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) را اطاعت نمایی، تا رهنمای خوبی برای تو در شناخت بدی ها و عیب های دنیا و رسوایی ها و زشتی های آن باشد، چه این که دنیا از هر سو بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) باز داشته و برای غیر او گسترانده شد، از پستان دنیا شیر نخورد، و از زیورهای آن فاصله گرفت».

مطابق کلام حضرت، ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) برای الگو قراردادن توسط انسان ها کافی ست. ایشان دنیا و آنچه از زر و زیور در آن است را رها کرده اند و به آن دلبستگی ندارند، پس مفهوم دنیا را درک کرده اند و می توانند راه دنیای فانی را از دنیای ابدی شناخته و به ما نیز راهنمایی کنند. شناخت چنین راهنما و راه شناسی برای هر انسانی که دوست دارد در مسیر حق حرکت کند لازم و ضروری است.

حال که ضرورت شناخت ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) برای ما مشخص شد، به بررسی برخی از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در نهج البلاغه شریف خواهیم پرداخت.

شناخت حقیقی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به امیرالمومنین علی (علیه السلام) فرمودند: «یا عَلِی مَا عَرَفَ اَللَّهَ إِلاَّ أَنَا وَ أَنْتَ، وَ مَا عَرَفَنِی إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنْتَ، وَ مَا عَرَفَک إِلاَّ اَللَّهُ وَ أَنَا؛[2] ای علی! کسی جز تو و من خدا را نشناخت و کسی جز خدا و تو، مرا نشناخت و کسی جز خدا و من، تو را نشناخت».

در مدح تو ای مظهر اضداد چه گوییم

بالاست مقام تو و گفتار قصیر است

با این که تویی پادشه عالم هستی

کرباس تو را جامه و فرش تو حصیر است [3]

آری مردانی همچون امیر المومنین علی (علیه السلام) می توانند شناخت حقیقی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) داشته باشند. البته درست است که ما نمی توانیم فهمی مشابه فهم حضرت علی (علیه السلام) از ایشان داشته باشیم اما باید دانست که: «آب دریا را اگر نتوان کشید، هم به قدر تشنگی باید چشید».

دلیل دیگری که باعث می شود برای شناخت ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به سراغ گفتار امیرالمومنین علی (علیه السلام) برویم، کلام خود حضرت است که در خطبه قاصعه نهج البلاغه می فرمایند:

«وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِی مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) بِالْقَرَابَةِ الْقَرِیبَةِ وَ الْمَنْزِلَةِ الْخَصِیصَةِ، وَضَعَنِی فِی [حَجْرِهِ‏] حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ [وَلِیدٌ] یضُمُّنِی إِلَى صَدْرِهِ وَ یکنُفُنِی فِی فِرَاشِهِ وَ یمِسُّنِی جَسَدَهُ وَ یشِمُّنِی عَرْفَهُ وَ کانَ یمْضَغُ الشَّی‏ءَ ثُمَّ یلْقِمُنِیهِ؛[4]

شما موقعیت مرا نسبت به رسول خدا (صلى اللّه علیه و آله و سلم) در خویشاوندى نزدیک و در مقام و منزلت ویژه مى دانید، پیامبر مرا در اتاق خویش مى نشاند، در حالى که کودک بودم مرا در آغوش خود مى گرفت، و در بستر مخصوص خود مى خوابانید، بدنش را به بدن من مى چسباند، و بوى پاکیزه خود را به من مى بویاند، و گاهى غذایى را لقمه لقمه در دهانم مى گذارد».

ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)

1. نوری استوار و چراغی تابان

در خطبه ای از کتاب شریف نهج البلاغه، پیرامون ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می خوانیم: «وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالدِّینِ الْمَشْهُورِ وَ الْعَلَمِ الْمَأْثُورِ وَ الْکِتَابِ الْمَسْطُورِ وَ النُّورِ السَّاطِعِ وَ الضِّیَاءِ اللَّامِعِ وَ الْأَمْرِ الصَّادِعِ إِزَاحَةً لِلشُّبُهَاتِ وَ احْتِجَاجاً بِالْبَیِّنَاتِ وَ تَحْذِیراً بِالْآیَاتِ وَ تَخْوِیفاً بِالْمَثُلَاتِ؛[5]

و شهادت می دهم که محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده خدا و فرستاده اوست. خداوند او را با دینی آشکار و نشانه ایی پایدار و قرآنی نوشته شده و استوار و نوری درخشان و چراغی تابان و فرمانی آشکار کننده فرستاد تا شک و تردیدها را نابود سازد و با دلایل روشن استدلال کند و با آیات الهی مردم را پرهیز دهد و از کیفرهای الهی بترساند».

در این خطبه، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به نوری استوار و چراغی تابان تشبیه شده است که می تواند شک و تردیدهای بندگان را با نور خود برطرف نماید.

2. روشن کننده حق و حقیقت

در خطبه دیگری از نهج البلاغه، حضرت امیر المومنین علی (علیه السلام)، ویژگی های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را این گونه بر می شمارند:

«اللَّهُمَّ دَاحِیَ الْمَدْحُوَّاتِ وَ دَاعِمَ الْمَسْمُوکَاتِ وَ جَابِلَ الْقُلُوبِ عَلَى فِطْرَتِهَا شَقِیِّهَا وَ سَعِیدِهَا اجْعَلْ شَرَائِفَ صَلَوَاتِکَ وَ نَوَامِیَ بَرَکَاتِکَ عَلَى مُحَمَّدٍ عَبْدِکَ وَ رَسُولِکَ، الْخَاتِمِ لِمَا سَبَقَ وَ الْفَاتِحِ لِمَا انْغَلَقَ وَ الْمُعْلِنِ الْحَقَّ بِالْحَقِّ وَ الدَّافِعِ جَیْشَاتِ الْأَبَاطِیلِ وَ الدَّامِغِ صَوْلَاتِ الْأَضَالِیلِ کَمَا حُمِّلَ فَاضْطَلَعَ قَائِماً بِأَمْرِکَ مُسْتَوْفِزاً فِی مَرْضَاتِکَ غَیْرَ نَاکِلٍ عَنْ قُدُمٍ وَ لَا وَاهٍ فِی عَزْمٍ.

وَاعِیاً لِوَحْیِکَ حَافِظاً لِعَهْدِکَ مَاضِیاً عَلَى نَفَاذِ أَمْرِکَ حَتَّى أَوْرَى قَبَسَ الْقَابِسِ وَ أَضَاءَ الطَّرِیقَ لِلْخَابِطِ وَ هُدِیَتْ بِهِ الْقُلُوبُ بَعْدَ خَوْضَاتِ الْفِتَنِ وَ الْآثَامِ وَ أَقَامَ بِمُوضِحَاتِ الْأَعْلَامِ وَ نَیِّرَاتِ الْأَحْکَامِ، فَهُوَ أَمِینُکَ الْمَأْمُونُ وَ خَازِنُ عِلْمِکَ الْمَخْزُونِ وَ شَهِیدُکَ یَوْمَ الدِّینِ وَ بَعِیثُکَ بِالْحَقِّ وَ رَسُولُکَ إِلَى الْخَلْقِ‏؛[6]

بار خدایا! ای گستراننده هر گسترده! و ای نگهدارنده آسمان ها! و ای آفرینده دل ها بر فطرت های خویش! دل های رستگار و دل های شقاوت زده. گرامی ترین درودها و افزون ترین برکات خود را بر محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بنده و فرستاده ات اختصاص بده، که خاتم پیامبران گذشته، و گشاینده درهای بسته و آشکار کننده حق با برهان است.

دفع کننده لشکرهای باطل، و درهم کوبنده شوکت گمراهان است، آن گونه که بار سنگین رسالت را بر دوش کشید، و به فرمانت قیام کرد، و به سرعت در راه خشنودی تو گام برداشت. حتی یک قدم به عقب برنگشت، و اراده او سست نشد. و در پذیرش و گرفتن وحی، نیرومند بود، حافظ و نگهبان عهد و پیمان تو بود.

و در اجرای فرمانت تلاش کرد تا آنجا که نور حق را آشکار، و راه را برای جاهلان روشن ساخت، و دل هایی که در فتنه و گناه  فرو رفته بودند هدایت شدند. پرچم های حق را برافراشت. و احکام نورانی را برپا کرد؛ پس او پیامبر امین، و مورد اعتماد، و گنجینه دار علم نهان تو، و شاهد روز رستاخیز، و برانگیخته تو برای بیان حقایق، و فرستاده تو به سوی مردم است».

یکی از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، روشن کردن راه حق و حقیقت برای همگان است که آن ها بتوانند در هر حالتی مسیر هدایت را پیدا کنند. ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این خطبه، به خوبی عظمت شخصیت ایشان را نشان می دهد.

3. پاک ترین ذات

وصف ویژگی های پیامبر اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) در خطبه ۹۴ نهج البلاغه از زبان امیر المومنین علی (علیه السلام)، شنیدنی است. حضرت در این خطبه، ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را با بلیغ ترین کلمات بیان می کنند و می فرمایند:

«فَاسْتَوْدَعَهُمْ فِی أَفْضَلِ مُسْتَوْدَعٍ وَ أَقَرَّهُمْ فِی خَیْرِ مُسْتَقَرٍّ، تَنَاسَخَتْهُمْ کَرَائِمُ الْأَصْلَابِ إِلَى مُطَهَّرَاتِ الْأَرْحَامِ، کُلَّمَا مَضَى مِنْهُمْ سَلَفٌ قَامَ مِنْهُمْ بِدِینِ اللَّهِ خَلَفٌ. حَتَّى أَفْضَتْ کَرَامَةُ اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى إِلَى مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه وآله) فَأَخْرَجَهُ مِنْ أَفْضَلِ الْمَعَادِنِ مَنْبِتاً وَ أَعَزِّ الْأَرُومَاتِ مَغْرِساً مِنَ الشَّجَرَةِ الَّتِی صَدَعَ مِنْهَا أَنْبِیَاءَهُ وَ انْتَجَبَ مِنْهَا أُمَنَاءَهُ.

عِتْرَتُهُ خَیْرُ الْعِتَرِ وَ أُسْرَتُهُ خَیْرُ الْأُسَرِ وَ شَجَرَتُهُ خَیْرُ الشَّجَرِ، نَبَتَتْ فِی حَرَمٍ وَ بَسَقَتْ فِی کَرَمٍ، لَهَا فُرُوعٌ طِوَالٌ وَ ثَمَرٌ لَا یُنَالُ؛ فَهُوَ إِمَامُ مَنِ اتَّقَى وَ بَصِیرَةُ مَنِ اهْتَدَى، سِرَاجٌ لَمَعَ ضَوْؤُهُ وَ شِهَابٌ سَطَعَ نُورُهُ وَ زَنْدٌ بَرَقَ لَمْعُهُ، سِیرَتُهُ الْقَصْدُ وَ سُنَّتُهُ الرُّشْدُ وَ کَلَامُهُ الْفَصْلُ وَ حُکْمُهُ الْعَدْلُ. أَرْسَلَهُ عَلَى حِینِ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ وَ هَفْوَةٍ عَنِ الْعَمَلِ وَ غَبَاوَةٍ مِنَ الْأُمَمِ‏؛[7]

نهاد اصلی وجود او را از بهترین معادن استخراج کرد، و نهال وجود او را در اصیل ترین و عزیزترین سرزمین ها کاشت و آبیاری کرد، او را از همان درختی که دیگر پیامبران و انبیا خود را از آن آفرید، به وجود آورد، که عترت او بهترین عترت ها، و خاندانش بهترین خاندان ها، و درخت وجودش از بهترین درختان است.

در حرم امن خدا رویید و در آغوش خانواده کریمی بزرگ شد، شاخه های بلند آن، سر به آسمان کشیده که دست کسی به میوه آن نمی رسید، پس پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پیشوای پرهیزکاران، و وسیله بینایی هدایت خواهان است. چراغی با نور درخشان، و ستاره ای فروزان، و شعله ایی با برق های خیره کننده و تابان است، راه و رسم او با اعتدال، و روش زندگی او صحیح و پایدار، و سخنانش روشنگر حق و باطل، و حکم او عادلانه است.

خدا او را زمانی مبعوث فرمود که با زمان پیامبران گذشته فاصله طولانی داشت و مردم از نیکوکاری فاصله گرفته و امت ها به جهل و نادانی گرفتار شده بودند».

ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در این خطبه، توسط امیرالمومنین علی (علیه السلام) به زیبایی بیان شده است. یکی از ویژگی های پیامبر که در این خطبه به آن پرداخته شده است، در مورد ذات ایشان است که خداوند این ذات و نهاد عزیز و اصیل را، در بهترین سرزمین ها کاشته است. ذات پاک و پاکیزه، یکی از ویژگی های پیامبر اکرم (ص) است که در عالم نظیری ندارد.

4. خاموش کننده کینه ها

در خطبه ای دیگر از نهج البلاغه، امیرالمومنین علی (علیه السلام) از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، الفت و مهربانی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را برگزیده و پیرامون آن سخن می گویند:

«مُسْتَقَرُّهُ خَیْرُ مُسْتَقَرٍّ وَ مَنْبِتُهُ أَشْرَفُ مَنْبِتٍ فِی مَعَادِنِ الْکَرَامَةِ وَ مَمَاهِدِ السَّلَامَةِ، قَدْ صُرِفَتْ نَحْوَهُ أَفْئِدَةُ الْأَبْرَارِ وَ ثُنِیَتْ إِلَیْهِ أَزِمَّةُ الْأَبْصَارِ، دَفَنَ اللَّهُ بِهِ الضَّغَائِنَ وَ أَطْفَأَ بِهِ [النَّوَائِرَ] الثَّوَائِرَ، أَلَّفَ بِهِ إِخْوَاناً وَ فَرَّقَ بِهِ أَقْرَاناً، أَعَزَّ بِهِ الذِّلَّةَ وَ أَذَلَّ بِهِ الْعِزَّةَ، کَلَامُهُ بَیَانٌ وَ صَمْتُهُ لِسَانٌ؛[8]

قرارگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بهترین قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شریف ترین پایگاه است. در معدن بزرگواری و گاهواره سلامت رشد کرد. دل های نیکوکاران شیفته او گشته، توجه دیده ها به سوی اوست، خدا به برکت وجود او کینه ها را دفن کرد و آتش دشمنی ها را خاموش کرد.

با او میان دل ها الفت و مهربانی ایجاد کرد و نزدیکانی را از هم دور ساخت. انسان های خوار و ذلیل و محروم در پرتو او عزت یافتند، و عزیزانی خودسر ذلیل شدند. گفتار او روشنگر واقعیت ها، و سکوت او زبانی گویا بود».

5. معیار و میزان حق

در خطبه دیگری از نهج البلاغه، حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام)، به یکی دیگر از ویژگی های پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می کنند:

«وَ نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِأَمْرِهِ صَادِعاً وَ بِذِکْرِهِ نَاطِقاً، فَأَدَّى أَمِیناً وَ مَضَى رَشِیداً وَ خَلَّفَ فِینَا رَایَةَ الْحَقِّ، مَنْ تَقَدَّمَهَا مَرَقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا زَهَقَ وَ مَنْ لَزِمَهَا لَحِقَ، دَلِیلُهَا مَکِیثُ الْکَلَامِ بَطِیءُ الْقِیَامِ سَرِیعٌ إِذَا قَامَ، فَإِذَا أَنْتُمْ أَلَنْتُمْ لَهُ رِقَابَکُمْ وَ أَشَرْتُمْ إِلَیْهِ بِأَصَابِعِکُمْ جَاءَهُ الْمَوْتُ فَذَهَبَ بِهِ فَلَبِثْتُمْ بَعْدَهُ مَا شَاءَ اللَّهُ، حَتَّى یُطْلِعَ اللَّهُ لَکُمْ مَنْ یَجْمَعُکُمْ وَ یَضُمُّ نَشْرَکُمْ، فَلَا تَطْمَعُوا فِی غَیْرِ مُقْبِلٍ وَ لَا تَیْأَسُوا مِنْ مُدْبِرٍ فَإِنَّ الْمُدْبِرَ عَسَى أَنْ تَزِلَّ بِهِ إِحْدَى قَائِمَتَیْهِ وَ تَثْبُتَ الْأُخْرَى فَتَرْجِعَا حَتَّى تَثْبُتَا جَمِیعاً؛[9]

و گواهى مى دهیم جز او خدایى نیست و گواهى مى دهیم که محمد (صلى اللّه علیه و آله و سلم) بنده و فرستاده اوست. او را فرستاد تا فرمان وى را آشکار و نام خدا را بر زبان راند. پس با امانت، رسالت خویش را به انجام رساند، و با راستى و درستى به راه خود رفت.

و پرچم حق را در میان ما به یادگار گذاشت. هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد و هر کس همراهش باشد رستگار شود. راهنمای این پرچم، با درنگ و آرامش سخن می گفت، و دیر و حساب شده به پا می خاست، و آنگاه که بر می خاست سخت و چالاک، به پیش می رفت. پس چون در اطاعت او درآمدید و او را بزرگ داشتید، مرگ او فرا رسید و خدا او را از میان شما برد.

پس از او، چندان که خدا خواهد، زندگانی می گذرانید، تا آن که خدا شخصی را برانگیزاند که شما را متحد سازد، و پراکندگی شما را جبران نماید. مردم! به چیزی که نیامده دل نبندید. و از آن که درگذشت، مایوس نباشید، که آن پشت کرده اگر یکی از پاهاش بلغزد، و دیگری برقرار باشد، شاید هر دو پا به جای خود برگشته و استوار ماند».

یکی از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این است که ایشان معیار حق و میزان الهی و الگوی مناسب انسان ها بودند. همانطور که حضرت می فرمایند، هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کس که از آن عقب ماند هلاک گردد.

6. طبیب دوار

وصف ویژگی های پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از زبان امیر المومنین علی (علیه السلام) در خطبه ۱۰۸ نهج البلاغه نیز وجود دارد:

«اخْتَارَهُ مِنْ شَجَرَةِ الْأَنْبِیَاءِ وَ مِشْکَاةِ الضِّیَاءِ وَ ذُؤَابَةِ الْعَلْیَاءِ وَ سُرَّةِ الْبَطْحَاءِ وَ مَصَابِیحِ الظُّلْمَةِ وَ یَنَابِیعِ الْحِکْمَةِ. وَ مِنْهَا: طَبِیبٌ دَوَّارٌ بِطِبِّهِ قَدْ أَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ وَ أَحْمَى مَوَاسِمَهُ یَضَعُ ذَلِکَ حَیْثُ الْحَاجَةُ إِلَیْهِ مِنْ قُلُوبٍ عُمْیٍ وَ آذَانٍ صُمٍّ وَ أَلْسِنَةٍ بُکْمٍ مُتَتَبِّعٌ بِدَوَائِهِ مَوَاضِعَ الْغَفْلَةِ وَ مَوَاطِنَ الْحَیْرَةِ؛[10]

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را از درخت تنومند پیامبران، از سرچشمه نور هدایت، از جایگاه بلند و بی همانند، از سرزمین بطحاء [11]، از چراغ های برافروخته در تاریکی ها، و از سرچشمه های حکمت برگزید. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) طبیبی است که برای درمان بیماران سیار است.

مرهم های شفابخش او آماده، و ابزار داغ کردن زخم را گداخته. برای شفای قلب های کور و گوش های ناشنوا و زبان های لال، آماده، و یا داروی خود در پی یافتن بیماران فراموش شده و سرگردان است».

7. زاهد و پارسا

در بخشی دیگر از کلام دلنشین حضرت در نهج البلاغه، امیر المومنین علی (علیه السلام) از میان ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به پارسایی حضرت اشاره می کنند:

«قَدْ حَقَّرَ الدُّنْیَا وَ صَغَّرَهَا وَ أَهْوَنَ بِهَا وَ هَوَّنَهَا وَ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ زَوَاهَا عَنْهُ اخْتِیَاراً وَ بَسَطَهَا لِغَیْرِهِ احْتِقَاراً فَأَعْرَضَ عَنِ الدُّنْیَا بِقَلْبِهِ وَ أَمَاتَ ذِکْرَهَا [مِنْ‏] عَنْ نَفْسِهِ وَ أَحَبَّ أَنْ تَغِیبَ زِینَتُهَا عَنْ عَیْنِهِ لِکَیْلَا یَتَّخِذَ مِنْهَا رِیَاشاً أَوْ یَرْجُوَ فِیهَا مَقَاماً بَلَّغَ عَنْ رَبِّهِ مُعْذِراً وَ نَصَحَ لِأُمَّتِهِ مُنْذِراً وَ دَعَا إِلَى الْجَنَّةِ مُبَشِّراً وَ خَوَّفَ مِنَ النَّارِ مُحَذِّراً؛[12]

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) دنیا را کوچک شمرد و در چشم دیگران آن را ناچیز جلوه داد. آن را خوار شمرد و در نزد دیگران خوار و بی مقدار معرفی فرمود. و می دانست که خداوند برای احترام به ارزش او دنیا را از او دور ساخت و آن را برای ناچیز بودنش به دیگران بخشید.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از جان و دل به دنیا پشت کرد و یاد آن را در دلش میراند. دوست می داشت که زینت های دنیا از چشم او دور نگه داشته شود، تا از آن لباس فاخری تهیه نسازد، یا اقامت در آن را آرزو نکند. و برای تبلیغ احکامی که قطع کننده عذرهاست، تلاش کرد و امت اسلامی را با هشدارهای لازم نصیحت کرد، و با بشارت ها مردم را به سوی بهشت فراخواند، و از آتش جهنم پرهیز داد».

8. روشنی بخش چشم هدایت شدگان

در خطبه ای دیگر از نهج البلاغه، حضرت به چگونگی انجام رسالت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره می کنند که از بندگی رسول خدا (ص) در برابر خدا حکایت دارد:

«أَرْسَلَهُ دَاعِیاً إِلَى الْحَقِّ وَ شَاهِداً عَلَى الْخَلْقِ فَبَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ غَیْرَ وَانٍ وَ لَا مُقَصِّرٍ وَ جَاهَدَ فِی اللَّهِ أَعْدَاءَهُ غَیْرَ وَاهِنٍ وَ لَا مُعَذِّرٍ، إِمَامُ مَنِ اتَّقَى وَ بَصَرُ مَنِ اهْتَدَى؛[13]

خداوند پیامبر را فرستاد تا دعوت کننده به حق، و گواه اعمال خلق باشد. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بدون سستی و کوتاهی، رسالت پروردگارش را رسانید، و در راه خدا با دشمنانش بدون عذرتراشی جنگید، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) پیشوای پرهیزکاران و روشنی بخش چشم هدایت شدگان است».

9. پیوند دهنده فاصله ها

در خطبه ای دیگر از کتاب نهج البلاغه هم می توان به برکت وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پی برد: «فَصَدَعَ بِمَا أُمِرَ بِهِ وَ بَلَّغَ رِسَالاتِ رَبِّهِ؛ فَلَمَّ اللَّهُ بِهِ الصَّدْعَ وَ رَتَقَ بِهِ الْفَتْقَ وَ أَلَّفَ بِهِ الشَّمْلَ بَیْنَ ذَوِی الْأَرْحَامِ، بَعْدَ الْعَدَاوَةِ الْوَاغِرَةِ فِی الصُّدُورِ وَ الضَّغَائِنِ الْقَادِحَةِ فِی الْقُلُوبِ؛[14]

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) آن چه را که به او ابلاغ شد، آشکار کرد، و پیام های پروردگارش را رساند. او شکاف های اجتماعی را به وحدت اصلاح، و فاصله ها را به هم پیوند داد و پس از آن که آتش دشمنی ها و کینه های برافروخته دل ها راه یافته بود، میان خویشاوندان یگانگی برقرار کرد».

نتیجه گیری

امیرالمومنین علی (علیه السلام) در نهج البلاغه، به برخی از ویژگی های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) اشاره نموده است. ذات و طینت پاک، مهربانی و عطوفت، دنیاگریزی و معیار راه حق بودن، از مهمترین ویژگی های پیامبر است که در نهج البلاغه به آن ها اشاره شده است.

پی نوشت ها

[1] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 160.

[2] حلی، مختصرالبصائر، ج 1، ص 336.

[3] حبیب چایچیان.

[4] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 192.

[5] همان، خطبه 2.

[6] همان، خطبه 72.

[7] همان، خطبه شماره 94.

[8] همان، خطبه شماره 96.

[9] همان، خطبه 100.

[10] همان، خطبه 108.

[11] سرزمین بطحاء، بین دو کوه ابوقیس و احمر را می گفتند که محل زندگی قریش بود.

[12] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 109.

[13] همان، 116.

[14] همان، 231.

منبع

با اقتباس از: تاجریان، علیرضا، جلوه هایی از حقیقت وجودی پیامبر اعظم ص در قرآن و نهج البلاغه.