یاران حضرت مهدی (عج) در آیات و روایات، به خصوص کلام امیرالمومنین علی (علیه السلام) در نهج البلاغه، دارای صفات برجسته و ارزشمندی هستند. صفاتی که با الفاظی خاص و منحصر به فرد زینت داده شده و گویای این مطلب اند که سیمای یاران حضرت مهدی (عج)، با مفاهیم قرآن و حکمت درآمیخته شده و مانند شمشیر صیقل داده شده است. در این مجال، به بررسی تعدادی از صفات یاران حضرت مهدی (عج) که در دریای بیکران نهج البلاغه همچون در و گوهر می درخشند، خواهیم پرداخت. همچنین نکاتی پیرامون مهدویت و ظهور حضرت را نیز بررسی خواهیم کرد.

برای آشنایی بیشتر با اوصاف حضرت مهدی (عج) در نهج البلاغه، می توانید مقاله توصیف سیمای حضرت مهدی (عج) در نهج البلاغه را مطالعه بفرمایید.

چونان ابر پاییزی

امیرالمومنین علی (علیه السلام) در شماره اول از کلمات غریب نهج البلاغه، به یکی از اوصاف یاران حضرت مهدی (عج) اشاره می کنند. ایشان می فرمایند: «فَيَجْتَمِعُونَ إِلَيْهِ كَمَا يَجْتَمِعُ قَزَعُ الْخَرِيفِ؛[1] پس پیرامون او چونان ابر پاییزی گرد آیند.

صاحبان اندیشه بیان می کنند که این عبارت، مربوط به لحظه قیام حضرت مهدی (عج) است. این عبارت با آن توصیفی که در سایر روایات آمده است، مبنی بر اینکه یاران حضرت مهدی (عج) به محض ظهور ایشان به واسطه ی مراتب معنوی زیادی که دارند، با استفاده از طی الارض خود را به محل خروج ایشان یعنی خانه کعبه می رسانند، دارای قرابت زیادی است.

به گونه ای که استفاده از استعاره ابر پاییزی توسط امیرالمومنین علی (علیه السلام) برای توصیف یاران حضرت حجت (عج) از آن روست که بین جمع شدن یاران حضرت مهدی (عج) و ابر پاییزی، وجه شبهی وجود دارد و آن، سرعت زیاد هر دوی آن ها در اجتماع و جمع شدن در کنار یکدیگر است.[2]

شمشیرهای صیقل خورده

حضرت علی (علیه السلام) با کلامی دلنشین در نهج البلاغه، به توصیف کامل تری از ویژگی های یاران حضرت مهدی (عج) می پردازند. ایشان در این خطبه می فرمایند:

«ثُمَّ لَيُشْحَذَنَّ فِيهَا قَوْمٌ شَحْذَ الْقَيْنِ النَّصْلَ تُجْلَى بِالتَّنْزِيلِ أَبْصَارُهُمْ وَ يُرْمَى بِالتَّفْسِيرِ فِي مَسَامِعِهِمْ وَ يُغْبَقُونَ كَأْسَ الْحِكْمَةِ بَعْدَ الصَّبُوحِ؛[3] پس گروهی برای درهم کوبیدن فتنه ها آماده می گردند و چونان شمشیر صیقل می خورند. دیده هایشان با قرآن روشنایی می گیرد و در گوش هایشان تفسیر قرآن طنین می افکند و در صبحگاهان و شامگاهان جامهای حکمت سر می کشند.

ابن ابی الحدید در ذیل این فراز از خطبه می نویسد: «وصف این گروه آن است که پرده از جان آنان برداشته شده، معارف الهی در دل هایشان ایجاد می گردد و درک اسرار باطنی قرآن به آنان الهام می گردد.

در هر صبح و شام جام حکمت را سرمی کشند و بدین سان، معارف ربانی و اسرار الهی همواره بر قلب آنان افاضه می گردند و آنان کسانی اند که بین پارسایی و شجاعت و حکمت جمع نموده و سزاراوند که یاور ولی الهی باشند که قرار است بیایند».[4]

عبارات فوق، آنچه مدنظر امیرالمومنین علی (علیه السلام) بود را تا حد قابل توجهی بیان می دارد اما ذکر دو نکته ضروری به نظر می رسد:

     1. قوای فرهنگی و نظامی یاران حضرت مهدی (عج)

یکی از ویژگی های یاران حضرت مهدی (عج) از نظر حضرت علی (علیه السلام) این است که آن ها برای درهم کوبیدن فتنه ها آماده می گردند.

به نظر می رسد شرط این آماده شدن برای نابود کردن فتنه ها، به دست آوردن بصیرت برای درک خوب اوضاع و اقدام به انجام دادن بهترین عمل در بهترین زمان است؛ پس می توان نتیجه گرفت که کسانی که می خواهند به یاری حضرت مهدی (عج) مفتخر شوند، باید به بصیرت فرهنگی و اجتماعی دست پیدا کنند تا آن ویژگی که حضرت علی (علیه السلام) برای یاران حضرت مهدی (عج) بیان داشتند را به خوبی نمایان سازند.

البته، فتنه را می توان هم به معنای فتنه های فرهنگی و اجتماعی در نظر گرفت، هم به معنای فتنه و جنگ نظامی؛ از این رو حضرت در سخنان خود خطاب به فرماندهان، از لزوم آمادگی سپاه اسلام برای برخورد در هر لحظه با دشمنان و کفار سخن می گویند.

     2. قوای معنوی و علمی یاران حضرت مهدی (عج)

یکی از اوصاف یاران حضرت مهدی (عج) به نظر حضرت علی (علیه السلام) این است که آنها «دیده هایشان با قرآن روشنایی می گیرد و در گوش هایشان تفسیر قرآن طنین می افکند».

از آنجایی که حضرت مهدی (عج) زنده کننده عدالت در جامعه و درهم شکننده ظلم و ستم هستند، یاران و عمال حکومت ایشان نیز باید مجهز به سلاح حکمت و معرفت، آنهم از سرچشمه قرآن باشند تا بتوانند معارف حقه اسلام را در جامعه و به رهبری امام زمان (عج) پیاده کنند.

این عبارات اهمیت این مسئله را گوشزد می کند که عاشقان یاوری حضرت مهدی (عج) باید با قرآن مانوس باشند تا بتوانند یار و یاور مجری احکام و دستورات قرآن، یعنی حضرت مهدی (عج) باشند.

اوضاع بعد از ظهور امام زمان (عج) در کلام امیرالمومنین (علیه السلام)

حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) در چند مورد به ایراد مطالبی در توصیف اوضاع زمان بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) می پردازند. از جمله:

الف) حضرت علی (علیه السلام) در خطبه ای نورانی در نهج البلاغه می فرمایند:

«یأْخُذُ الْوَالِي مِنْ غَيْرِهَا؛[5] زمامداری حاکمیت پیدا می کند که غیر از خاندان حکومت های امروزی است.

در اینجا منظور آن است که حضرت مهدی (عج) به شیوه ی حکام ظالم که قبل از ایشان بر جهان حکم می رانند، حکمرانی نخواهند کرد. دکتر شریعتی معتقد است؛ از قرائن پیداست که حضرت (علیه السلام) در این خطبه از طوائفی هم که در آینده خواهند آمد نام برده اند و آن ها، دارای پادشاهان و امیرانی ستمگر یا عمال و کارگزارانی تبهکار خواهند بود که متاسفانه نام آنها از خطبه ساقط شده است. وی معتقد است که ابن میثم و ابن ابی الحدید هم این مطلب را بیان داشته اند.[6]

ب) «عُمَّالَهَا عَلَى مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا؛[7] عمال و کارگزاران حکومت ها را بر اعمال بدشان کیفر خواهد داد».

ج) «فَيُريكُمْ كَيْفَ عَدْلُ السّيرَةِ وَ يُحْيى مَيِّتَ الْكِتابِ وَ السُّنَةِ؛[8] او روش عادلانه در حکومت حق را به شما می نمایاند و کتاب خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را که تا آن روز متروک مانده را زنده می کند».

نکته ای که باید اشاره کرد این است که در اینجا هم ملاحظه می شود که امیرالمومنین (علیه السلام) برای توصیف آینده برای مخاطبان شان که قطعا آن مخاطبان، روزهای مدنظر حضرت علی (علیه السلام) را درک نخواهد کرد، به گونه ای سخن می گویند که گویی مخاطبان ایشان تا آن زمان یعنی دوران بعد از ظهور حضرت حجت (عج) زنده اند. علت اینگونه سخن گفتن را پیش از این و در قسمت الف توضیح دادیم، به همین علت از تکرار مباحث اجتناب می کنیم.

د) «يَعْطِفُ الْهَوَى عَلَى الْهُدَى؛[9] او خواسته ها را تابع هدایت وحی می کند».

هـ) «يَعْطِفُ الرَّأْيَ عَلَى الْقُرْآنِ؛[10] او نظرها و اندیشه ها را تابع قرآن می سازد».

و) «وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفَالِيذَ كَبِدِهَا، وَ تُلْقِي إِلَيْهِ سِلْماً مَقَالِيدَهَا؛[11] زمین میوه های دل خود (منظور معادن طلا، نقره و … است) را برای او بیرون می ریزد و کلید هایش را به او می سپارد».

در توضیح باید بیان داشت که این جملات از امیرالمومنین علی (علیه السلام) با حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) که درباره حضرت مهدی (عج) می فرمایند زمین پاره های جگرش را برای او می برد، دارای تطابق و قرابت کامل است.

علاوه بر این، شارحین قرآن، آیه ی «وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا؛[13] و زمین بارهای سنگین خود را بیرون افکند»، را مربوط به حضرت مهدی (عج) می دانند؛ به گونه ای که مفسرین معتقدند آیه فوق این معنا را می رساند که زمین، داشته هایش را در اختیار حضرت مهدی (عج) قرار خواهد داد. این مورد، یکبار دیگر تطابق کامل سخنان حضرت امیر (علیه السلام) با آیات قرآن مجید را به اثبات می رساند.[14]

۲) حضرت امیر در خطبه دیگری نیز با عبارات زیر به توصیف اوضاع بعد از ظهور حضرت مهدی (عج) می پردازند:

الف) «أَلَا وَ إِنَّ مَنْ أَدْرَكَهَا مِنَّا يَسْرِي فِيهَا بِسِرَاجٍ مُنِيرٍ؛[15] آگاه باشید آن کس از ما (حضرت حجت (عج)) که آن فتنه ها را دریابد، با چراغی روشن در آن گام بر می دارد».

توضیح آنکه حضرت علی (علیه السلام) با استفاده از کلمات سراج و منیر سعی داشته اند عمق روشنگری حضرت مهدی (عج) را تبیین فرمایند.

ب) «وَ يَحْذُو فِيهَا عَلَى مِثَالِ الصَّالِحِينَ، لِيَحُلَّ فِيهَا رِبْقاً؛[17] بر سیره صالحان رفتار می کند تا بندهایی که بر گردنهاست بگشاید».

نکات مهم پیرامون مهدویت در نهج البلاغه

ذکر سه نکته در اینجا ضروری است:

۱) حضرت علی (علیه السلام) شیوه ی عمل حضرت مهدی (عج) را منطبق بر شیوه ی صالحان می دانند.[18]

۲) ابن میثم البحرانی معتقد است که حضرت مهدی (عج) بندهای بر گردنها را می گشایند که به نظر می رسد منظور از بند، هر نوع بند از قبیل مادی یا معنوی، کوچک یا بزرگ، ایجاد شده توسط خود یا توسط دیگران و امثالهم می باشد که به قول حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام)، امام زمان (عج) آنها را از بین خواهند برد.[19]

ج) «وَ يَصْدَعَ شَعْباً؛[20] جمعیت گمراهان را متفرق می نماید».

در اینجا منظور از جمعیت گمراهان، دشمنان خدا هستند که برای نابودی مظاهر و مفاهیم الهی همواره در طول تاریخ و تا به امروز با یکدیگر دست اتحاد داده اند که با استناد به سخنان امیرالمومنین علی (علیه السلام)، می توان فهمید که مهدی موعود (عج) آنها را تار و مار خواهند کرد.

د) «وَ يَشْعَبَ صَدْعاً؛[22] حق جویان پراکنده را جمع آوری می کند».

شارحین و مفسرین نهج البلاغه معتقدند منظور حضرت علی (علیه السلام) آن است که طرفداران خدا و تعالیم حضرت حق که همواره در طول تاریخ پراکنده و غیرمتحد بوده اند، به واسطه ی حضرت مهدی (عج) متحد شده و با هماهنگی و وحدت، در راه احیای تعالیم وحیانی عمل می نمایند.[23] اینان همان یاران حضرت مهدی (عج) هستند.

هـ) «وَ يُعْتِقَ فِيهَا رِقّاً؛[24] اسیران (به هر شکل و در هر نقطه) را آزاد می سازد».

۳) حضرت امیر (علیه السلام) در ادامه همین مبحث، در خطبه ۱۰۰ بیانات گهربار زیر را می فرمایند: «فَكَأَنَّكُمْ قَدْ تَكَامَلَتْ مِنَ اللَّهِ فِيكُمُ الصَّنَائِعُ وَ أَرَاكُمْ مَا كُنْتُمْ تَأْمُلُونَ؛[25] گویا می بینیم در پرتوی خاندان پیامبر (ص) نعمات خدا بر شما تمام شد. شما به آنچه آرزو دارید رسیده اید.

عبارت حضرت علی (علیه السلام) اشاره ای است بر منت و نعمت خدا بر مردم که با ظهور امام زمان (عج) اوضاع و احوال آنان را اصلاح می نماید.[26]

نتیجه گیری

یاران حضرت مهدی (عج) در نهج البلاغه با عناوینی چون ابر پاییزی و شمشیرهای صیغل خورده معرفی شده اند. همچنین حضرت در جملات خود، به قوای فرهنگی و نظامی و اوضاع علمی و معنوی آن ها نیز اشاره کرده و آن ها را درهم کوبنده دشمنان معرفی می کنند.

حضرت مهدی (عج)، بر شیوه ی صالحان حکومت می کند؛ یعنی ظالمان را پراکنده و نیکان را دور هم جمع می کند. حضرت خواسته های افراد را مطابق خواسته های خدایی و معارف قرآنی قرار می دهد و آن ها را به سمت مسیر الهی هدایت می کند تا عدل و داد توسط یاران حضرت مهدی (عج) عالم گیر شود.

پی نوشت ها

[1] صبحی صالح، نهج البلاغه، حکمت 260.

[2] میثم البحرانی، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص ۲۱۴.

[3] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 150.

[4] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 9، ص 159.

[5] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 138.

[6] شریعتی مزینانی، امامت در نهج البلاغه، ص ۱۱۹.

[7] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 138.

[8] همان.

[9] همان.

[10] همان.

[11] همان.

[12] زلزال/ 2.

[13] شریعتی مزینانی، امامت در نهج البلاغه، ص ۱۲۰.

[14] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 150.

[15] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 150.

[16] نواب لاهیجانی، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص ۶۵۷.

[17] میثم البحرانی، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص ۲۱۵.

[18] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 150.

[19] همان.

[20] فیض الاسلام، ترجمه نهج البلاغه، ص ۴۵۸.

[21] صبحی صالح، نهج البلاغه، خطبه 150.

[22] همان، خطبه 100.

[23] نواب لاهیجانی، شرح نهج البلاغه، ج 2، ص ۵۰۶.

منبع

با اقتباس از: صادقی ارزگانی، محمد امین، مهدی (عج) و مهدویت از دیدگاه نهج البلاغه، نشریه معرفت، سال چهاردهم، شماره 94، ص 26.