زندگی 63 ساله امام علی (ع) پر از افتخاراتی است که در زندگی کمتر کسی جز وجود مقدس رسول خدا (ص) دیده می شود. از جمله مسائل اعجاب انگیزی که در زندگی حضرت جلوه خاصی داشت، راز عدد هزار است که در بخش های گوناگونی از زندگی امام (ع) دیده می شود. این عدد آن چنان با زندگی امیرالمومنین (ع) آمیخته بود که گویا ایشان دوست می داشت هر چیزی را که برای خدا و در راه محبوب خویش انجام می دهد، آن را به عدد هزار برساند.

در این مقاله، پیوندهای عدد هزار با زندگی امام علی (ع) مورد بررسی قرار گرفته است تا گوشه ای از رازهای این عدد در زندگی حضرت نمایان گردد.

هزار نشانه از هزار پیامبر الهی

یکی از بارزترین مصادیق این عدد در زندگی امیرالمومنین علی (ع)، وجود هزار نشانه از هزار پیامبر خدا بود. او علم حضرت آدم، تقوای حضرت نوح، قدرت حضرت داود، صبر حضرت ایوب، زهد و پارسایی حضرت یحیی، جمال و زیبایی حضرت یوسف، اقتدار حضرت موسی و سیمای حضرت عیسی را داشت و آئینه تمام نمای پیامبر خاتم حضرت محمد (ص) بود.

بدون شک از میان تمام پیامبران الهی، خصلت های پیامبران اولوالعزم و همچنین نشانه هایی از چند پیامبر که نامشان در قرآن آمده، در امیرالمومنین (ع) وجود داشت، اما اینکه به غیر از این عده محدود از کدام یک از دیگر پیامبران الهی و چه نشانه ای در حضرت وجود داشته است، به درستی برای ما روشن نیست. امام محمد باقر (ع) درباره وجود این نشانه ها چنین می فرمایند: «كَانَتْ فِي عَلِيٍّ سُنَّةُ أَلْفِ نَبِيٍّ؛[1] در علی از هزار پیامبر، نشانه و سنتی بود».

هزار رکعت نماز در سیاهی شب

تهجد و شب زنده داری امام علی (ع) و عبادت وی زبانزد عام و خاص بود و همه شیفته عبادت و مناجات او بودند؛ چرا که پس از پیامبر (ص) هیچ کس به اندازه امیرالمومنین علی (ع) به نماز و عبادت نپرداخت. امام سجاد (ع) با اینکه خود زین العابدین بود، اما درباره عبادت حضرت علی (ع) می فرمایند:

«وَ قِيلَ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع وَ كَانَ الْغَايَةُ فِي الْعِبَادَةِ أَيْنَ عِبَادَتُكَ مِنْ عِبَادَةِ جَدِّكَ قَالَ عِبَادَتِي عِنْدَ عِبَادَةِ جَدِّي كَعِبَادَةِ جَدِّي عِنْدَ عِبَادَةِ رَسُولِ اللَّهِ (ص)؛[2] به علی بن حسین (ع) که در نهایت عبادت کردن بود گفته شد: عبادت شما نسبت به عبادت حضرت علی (ع) کجاست؟ ایشان فرمودند که عبادت من نزد عبادت جدم همچون عبادت جدم نزد عبادت رسول خدا (ص) است».

امام علی (ع) شخصیت بی نظیری بود که از تلاش کردن در راه خدا هرگز به کم قانع نبود، بلکه همیشه به دنبال بهترین و بیشترین و ارزشمندترین آن بود تا به درگاه خدا تقدیم کند. هرگز به نمازهای یومیه و مستحبات آن بسنده نکرد، بلکه در سیاهی شب تا تعداد رکعات نمازهای مستحبی را به هزار رکعت نمی رساند، محراب عبادت را رها نمی ساخت و آرام نمی گرفت.

البته محدث قمی در کتاب سفینة البحار از کتاب خصال شیخ صدوق نقل کرده که امیرالمومنین علی (ع) در شبانه روز هزار رکعت نماز می خواند[3]. علاوه بر آن، ابن شهرآشوب در کتاب مناقب نوشته است که: «و کان یصوم النّهار و یصلّی باللیل ألف رکعة؛[4] حضرت روزها را روزه می گرفت و شبانه هزار رکعت نماز می گزارد».

آزاد سازی هزار بنده

هر انسانی برای رفاه خود و زندگی بهتر در این دنیا تلاش می کند. امام علی (ع) نیز تلاش می کرد؛ اما نه فقط برای رفاه خود و نه برای زندگی بهتر و آسایش بیشتر؛ او زحمت های طاقت فرسایی می کشید و چاه و قنات حفر می نمود، اما همه آنها را وقف فقرا و مستمندان می کرد.

بدین جهت، در روایت می خوانیم که وی از دسترنج خود هزار بنده را می خرد و در راه خدا آزاد می کند. امام صادق (ع) فرمود: «إنه أعتق ألف نسمة من کدّ یده جماعة لیحصون کثرة؛[5] امام علی (ع) هزار بنده را از دسترنج خویش آزاد ساخت؛ گروه هایی که به خاطر زیاد بودنشان قابل شمارش نیست».

راز عدد هزار در علم امام علی (ع)

این روشن است که امام علی (ع) به عالم ترین فرد در امت اسلامی پس از رسول خدا (ص) و عالم ترین فرد به ظاهر و باطن و تفسیر و تأویل کتاب خدا و سنت رسول الله (ص) بود. امام علی (ع) در زمان خود مرجع اختلاف در مسائل و محل رجوع مشکلات در زمان خلفا به ویژه در زمان عمر بن خطاب بود؛ چرا که این وجود مقدس از دوران کودکی در دامان پیامبر (ص) تربیت شده و معارف ناب اسلامی را بدون هیچ واسطه ای از شخص پیامبر دریافت کرده بود.

ابن شهر آشوب از ابو نعیم حافظ، به سند خود از زید بن علی از پدرش، از جدش، از امام علی (ع) نقل کرده که فرمود: «إنّ رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله علّمَني ألفَ بابٍ مِن الحلالِ و الحرامِ، و مِمّا كانَ و مِمّا يكونُ إلى يومِ القيامةِ، كلُّ بابٍ مِنها يَفتَحُ ألفَ بابٍ، فذلكَ ألفُ ألفِ بابٍ، حتّى علِمتُ عِلمَ المَنايا و البَلايا و فَصلَ الخِطابِ؛[6]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله هزار باب از حلال و حرام و از آنچه بوده و تا قيامت خواهد بود به من آموخت، كه از هر باب آن هزار باب گشوده مى شود، كه هزار هزار باب خواهد شد، چندان كه دانش مرگ و ميرها و بلايا و فصل الخطاب حديث را فرا گرفتم».

وی پس از نقل این خبر می نویسد: ابن بابویه همین خبر را در کتاب خصال از 24 طریق و سعد بن عبدالله قمی در بصائر الدرجات از 66 طریق نقل کرده است.[7] معصومان (علیهم السلام) تعبیرهای مختلفی درباره این روایت دارند که شیخ مفید به برخی از آنها اشاره کرده است. وی از امام صادق (ع) تعبیر ألفَ بابٍ[8] و همچنین تعبیرهایی چون: بابا، الف حدیث[9]، الف حرف[10]، حرف[11] و کلمة[12] را نقل کرده است.

ممکن است گفته شود: این چه عملی بوده و چگونه، به چه وسیله، در چه زمان و در چه مدتی به علی (ع) انتقال یافته است؟ پاسخ می دهیم که برخی زمان انتقال این هزار حدیث یا کلمه را در وقتی می دانند که او با پیامبر به نجوا می پرداخت[13] و برخی دیگر زمان آن را در وقت احتضار پیامبر (ص) می دانند؛ یعنی زمانی که رسول خدا (ص) وصیت خود را به امام علی (ع) می فرمود.[14] اما اینکه این علوم دقیقا چه بوده اند و در چه موضوعاتی تقسیم شده اند، متأسفانه باید گفت که به صورت اجمال بیان شده است.

در حدیثی از اصبغ بن نباته آمده است که بخشی از آن علوم مربوط است به مسائلی که تا روز قیامت در این دنیا اتفاق خواهد افتاد. وی می گوید: از امام علی (ع) شنیدم که می فرمود: پیامبر (ص) هزار درب از حلال و حرام را به من آموخت، از آنچه اتفاق افتاده و یا در آینده اتفاق خواهد افتاد تا روز قیامت…

و از برخورد امام علی (ع) با عمرو بن حریث و همراهان متخلف وی و ایراد حدیثی از رسول خدا (ص) که فرمود: «إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ أَسَرَّ إِلَيَّ أَلْفَ حَدِيثٍ، فِي كُلِّ حَدِيثٍ أَلْفُ بَابٍ، لِكُلِّ بَابٍ أَلْفُ مِفْتَاحٍ»[15]، روشن می شود که این هزار حدیث و هزار باب علم، به صورت راز در نزد امام علی (ع) همچنان باقی است و معصومین (علیهم السلام) نیز از آن پرده برنداشته اند.

هزار ضربت شمشیر بهتر از مردن در بستر

گاهی یاران امام علی (ع) در جنگ با معاویه تعلّل می کردند. از این رو، آن حضرت ضمن تشویق آنها برای ریشه کن کردن ظلم و فساد و دفع فتنه معاویه و دار و دسته اش، فرار از کشته شدن و پناه بردن به مردن در بستر را کاری سخت تر از مرگ با عزت و افتخار در سایه برق شمشیر و کشته شدن در راه خدا دانست.

امام علی (ع) این امر را باور داشت و دو بار در کوفه به این عقیده قلبی خود اشاره کرده است. مورد اول زمانی بود که می دید یارانش از برق شمشیر هراسان هستند. در آنجا فرمود: «از کشته شدن با شمشیر بیم دارید و آن مرگ را با مرگ در بستر سودا می کنید. شهادت بدهید که از پیامبر (ص) شنیدم که می فرمود: مرگ در رختخواب از هزار ضربت شمشیر سخت تر است. این را جبرئیل به من خبر داده است».[16]

مورد دوم به هنگام نبرد در جنگ صفین بود که سربازان خویش را مخاطب قرار داده، فرمود: «همانا مرگ به سرعت در جستجوی شما است. آنها که در نبرد مقاومت می کنند و آنها که می گریزند، هیچ کدام را از چنگال مرگ رهایی نیست و همانا گرامی ترین مرگ ها کشته شدن در راه خداست. سوگند به آن کسی که جان پسر ابوطالب در دست اوست، هزار ضربت شمشیر بر من آسان تر از مرگ در بستر استراحت است که در مخالفت با خدا باشد».[17]

هزار ضربه شمشیر بر بدن امام علی (ع)

عشق امام علی (ع) به دفاع از اسلام و ارزش های والای اسلامی، او را به حضور در صحنه های نبرد با دشمنان خدا وا می داشت. او به جز جنگ تبوک که به دستور رسول خدا (ص) در مدینه ماند، در تمام جنگ ها در کنار رسول خدا (ص) و در صف مقدم، به حمایت از دین خدا پرداخت.

او خط شکنی فاتح بود؛ او کسی بود که بیشترین ضربه را در جنگ ها به دشمنان خدا وارد می کرد و در نتیجه این رویارویی، بدن شریفش بیشترین زخم ها را برمی داشت. در جای جای بدن امام علی (ع) از فرق مبارک که در جنگ بدر آسیب دید، تا کف پای او که در جنگ صفین تیری به آن اصابت کرد، آثار زخم و شمشیر و نیزه و تیر وجود داشت.

فقط در جنگ احد نود جراحت بر بدن مبارکش وارد آمد[18] و به گفته مورخان جایی در بدنش سالم نماند و مانند گوشت جویده شده ای، روی زیر اندازی از پوست به استراحت پرداخت.[19] شیخ مفید در کتاب اختصاص، ضمن برشمردن هفتاد خصلت برای امام علی (ع)، به مسئله آثار هزار زخم شمشیر اشاره کرده و چنین فرموده:

«فعّد ما به من أثر الجراحات عند خروجه من الدّنیا فکانت ألف جراحة من قرنه ألی قدمه صلوات الله علیه؛[20] آثار زخم را در بدن امام علی (ع) به هنگامی که از دنیا رفت برشمردند که هزار اثر جراحت از فرق سر تا کف پایش بود».

شهادت امام علی (ع) با شمشیر هزار دِرهمی

سرانجام زندگی امام علی (ع) به وسیله ضربت خون آشامی همچون ابن ملجم مرادی پایان یافت؛ مرد شقی و پلیدی که برای رسیدن به لذت های زودگذر دنیا دست به این جنایت هولناک زد و فرق مبارک مولای متقیان علی (ع) را به وسیله شمشیری که آن را به هزار درهم تهیه کرده و هزار درهم زهر بر آن آغشته کرده بود بشکافت و آن امام مظلوم را به شهادت رساند.

محدث قمی از شیخ مفید و دیگران نقل کرده که چون ابن ملجم را به زندان بردند، ام کلثوم (س) گفت: «ای دشمن خدا! امیرالمومنین (ع) را کشتی؟ آن پلید گفت: امیرالمومنین را نکشته ام، بلکه پدرت را کشتم.

ام کلثوم فرمود: امیدوارم که آن حضرت از این ضربت شفا یابد و حق تعالی تو را در دنیا و آخرت عذاب کند. ابن ملجم گفت: شمشیر را با هزار درهم خریده ام و هزار درهم دیگر داده ام که آن را به زهر آغشته سازند و ضربتی بر او زدم که اگر آن ضربت را میان اهل زمین قسمت کنند، همه را هلاک کند».[21]

عجیب این است که دشمن می دانست که آن حضرت با ضربت عادی از پی در نمی آید، بلکه باید با گران ترین و برنده ترین و تیز ترین شمشیر که آغشته به زهر است، عالم را به سوگ امام علی (ع) بنشاند.

پاسخ به یک پرسش

ممکن است پرسیده شود که در قرآن و روایات به موضوعات خاصی اشاره شده که در آنها از اعداد و شماره های مخصوصی همانند هفت، ده ، سی، چهل، صد و هزار استفاده شده است. آیا ذکر این عدد نیز حکمت خاصی داشته است یا نه؟

پاسخ می دهند که چند احتمال وجود دارد:

1. شاید ذکر این عدد برای یادآوری خاطره پیشینیان و برای پیروی و تأسی از فعل و کردار پیامبران باشد؛ همانند حضرت ابراهیم که هفت عدد سنگ به شیطان در سرزمین منا پرتاب کرد.
2. ممکن است رساندن به آن عدد برای کمال چیزی باشد؛ همانند چهل که در دوران نشئت و شکل گیری انسان نقش مهمی دارد و یا در چهل سالگی، کمال و رشد انسان است.
3. شاید هم اشاره به عدد خاصی نباشد و مراد از آن عدد، زیادت و کثرت باشد؛ مثلاً در آیه 80 سوره توبه: «إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَن یَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ؛[22] اگر هفتاد بار برای آنها استغفار کنی، هرگز خدا آنها را نمی آمرزد»، گویا گفته شده که حتی اگر بسیار استغفار کنی، خداوند آنها را نمی آمرزد.

بنابراین چنین نیست که اگر پیامبر (ص) عدد استغفار را از هفتاد می گذراند، خداوند گناهان منافقان را می بخشید، بلکه مراد این است که هر قدر برای آنها استغفار کنی، چه کم چه زیاد، چون جرم و گناهشان نابخشودنی است، خداوند گناهشان را نخواهد بخشید.

4. ممکن است برخی از این شماره ها راز و رمز باشد و بشر به راز این اعداد نرسد؛ از جمله شماره هزار که در تاریخ امیرالمومنین (ع) جلوه خاصی داشته است.

نتیجه گیری

امام علی (ع) شخصیت بی نظیری در تاریخ بشریت و سرآمد تمام فضائل انسانی از جمله بندگی خداوند، جنگ آوری، علمیت، بخشش و بزرگواری، شجاعت، جهاد در راه خدا و… است. حضرت در بسیاری از این امور، اعمال خود را با عدد هزار تدبیر کرده اند و گویا رمز و رازی میان این عدد و زندگی حضرت وجود داشته است؛ از جمله این موارد می توان به هزار رکعت نماز در شب، آزادی هزار بنده و اسیر و برداشتن هزار زخم در جنگ های گوناگون اشاره کرد.

پی نوشت ها

[1] صفار، بصائر الدرجات، ص114.

[2] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج ۱، ص ۲۷.

[3] قمی، سفينة البحار، ج2، ص114.

[4] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص123.

[5] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص122.

[6] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص36.

[7] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص36.

[8] شیخ مفید، الاختصاص، ص275.

[9] شیخ مفید، الاختصاص، ص277.

[10] شیخ مفید، الاختصاص، ص278.

[11] قمی، سفينة البحار، ج1، ص243.

[12] قمی، سفينة البحار، ج1، ص243.

[13] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص36.

[14] ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج2، ص36.

[15] شیخ مفید، الاختصاص، ص277.

[16] قمی، سفينة البحار، ج2، ص554.

[17] طوسی، امالی، ص169.

[18] قمی، سفينة البحار، ج1، ص149

[19] مجلسی، بحار الانوار، ج40، ص114.

[20] شیخ مفید، الاختصاص، ص153.

[21] قمی، منتهی الامال، ج1، ص178

[22] توبه/80.

فهرست منابع:

1. ابن شهر آشوب، محمدبن علی، مناقب آل ابی طالب، قم: انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
2. الطوسی، محمد بن الحسن، الامالی، قدم له السید محمد الصادق البحرالعلوم، النجف: المطبعة الحیدریة، 1414ق.
3. شیخ مفید، محمد بن النعمان، تحقيق: علی اكبر غفاری، محمود زرندی، بيروت: دار المفيد، 1414ق.
4. صفار، محمدبن حسن، بصائر الدرجات الكبري في فضائل آل محمد عليهم السلام، قم: المکتبه الحیدریه، 1381ش.
5. قمی، عباس، سفينة البحار و مدينة الحکم و الأثار، تصحيح و تنظيم: مجمع البحوث الاسلامیة، مشهد: آستان قدس رضوی، بنياد پژوهش های اسلامى، 1388ش.
6. قمی، عباس، منتهی الامال، تهران: نشر پیام آزادی، ۱۳۷۹ش.
7. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة، بیروت: موسسة الوفا، ۱۴۰۴ق.

منبع مقاله | با اقتباس از:

مروجی طبسی، محمد جواد، راز هزار در زندگی مولا، فرهنگ كوثر؛ پاییز 1386، شماره 71؛ ص 87.