۱. شناسنامه کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی

مولف: شریف الرضی، محمدبن حسین

مترجم: ناهيد آقاميرزايى

محل نشر: ايران، تهران

ناشر: بهزاد

تاریخ نشر: ۱۳۷۹ شمسی

جلد: یک جلد

نوبت چاپ: اول

نوع مدرک: کتاب

زبان : فارسی

موضوع اصلی: ترجمه نهج البلاغه

۲. آشنایی با مترجم

خانم ناهید آقامیرزایی متولد سال ۱۳۵۰ شمسی، یکی از مترجمان معاصر ایرانی است که به دلیل ترجمه‌ اش از کتاب ارزشمند نهج‌البلاغه، شناخته شده است. علاوه بر ترجمه نهج‌البلاغه،  آقامیرزایی در حوزه ترجمه و نگارش آثار دیگر نیز فعال بوده است. برخی آثار وی در زیر اشاره می شود:

1. فرازهایی جذاب و خواندنی از زندگی امام حسین (ع)
2. متقین برایم بگو
3. فرهنگ فارسی معین
4. فرهنگ عربی به فارسی
5. فرهنگ فارسی به عربی

۳. دیدگاه مترجم

مترجم با اذعان به دشواریِ عظیم ترجمه نهج البلاغه، به دلیل عمق معانی، ظرافت ‌های ادبی و بلاغت کم‌ نظیر کلمات امیرالمؤمنین علی (ع)، این کار را امری بس دشوار، اگر نگوییم ناممکن، می ‌داند. با این حال، عشق و ارادت به مولای متقیان، وی را بر آن داشته تا به این مهم دست زند.

مترجم با احترام به پیشینه غنی ترجمه نهج البلاغه و با تواضع فراوان، دانش خود را در مقایسه با بزرگان این عرصه، قطره ‌ای در برابر دریایی بی‌ کران می ‌داند. وی معتقد است هر یک از مترجمان پیشین با توجه به توانایی ‌ها و شناخت خود، به سهم خود به این میراث گرانسنگ افزوده ‌اند و او نیز افتخار آن را دارد که در ردیف این بزرگان قرار گیرد.

۴. اهداف و انگیزه ترجمه

مترجم کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی، در این اثر، با هدف انتقال دقیق و شفاف معارف ارزشمند امام (ع) به مخاطب معاصر، کوشیده است تا ضمن حفظ امانتداری در برابر متن اصلی، به زیبایی و بلاغت کلام نیز توجه ویژه داشته باشد. بدین منظور، مترجم تلاش کرده است تا با رعایت اصول ترجمه ادبی، علاوه بر حفظ معنا، از لطافت‌ های زبانی و ساختاری متن اصلی نیز غافل نگردد.

حفظ سجع و آهنگین بودن جمله‌ها در این ترجمه، از جمله تلاش‌ های مترجم برای نزدیک ‌تر شدن به سبک و سیاق کلام امام (ع) و ایجاد ارتباط عمیق ‌تر با مخاطب است. در واقع، مترجم در این کار، نه تنها به عنوان یک مترجم، بلکه به عنوان یک رابط فرهنگی عمل کرده و کوشیده است تا پل ارتباطی مستحکمی میان اندیشه‌ های امام (ع) و نسل امروز برقرار نماید.

۵. ساختار کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی

ساختار کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی به چهار بخش اصلی تقسیم شده است که به ترتیب زیر است:

۱. خطبه‌ ها

این بخش شامل ۲۳۹ خطبه است. خطبه‌ها بیانی از افکار، رهنمودها و دستورات امام علی (ع) در حوزه‌های مختلف اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و دینی است. هر خطبه معمولاً در شرایط و موقعیت خاصی بیان شده و حاوی توصیه‌هایی برای جامعه اسلامی، حکام و مردم است. مترجم کتاب ترجمه نهج البلاغه در این بخش تلاش کرده تا ضمن حفظ امانت در انتقال مفاهیم، زیبایی‌های ادبی و بلاغت کلام امام را نیز در ترجمه بازتاب دهد. [1]

۲. نامه‌ ها

بخش دوم ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی، شامل ۷۹ نامه است که امام علی (ع) به شخصیت‌های مختلف در طول دوران امامت خود نگاشته است. این نامه‌ها شامل نامه‌هایی به کارگزاران حکومت، مخالفان، دوستان و یاران است و در آن‌ها به موضوعاتی چون عدالت‌طلبی، مدیریت حکومت، اصلاح امور جامعه و راهنمایی افراد پرداخته شده است. در این بخش، مترجم سعی کرده است دقت در انتقال پیام امام (ع) را با زبانی روان و دقیق همراه کند.

۳. حکمت‌ ها

این بخش شامل ۴۷۱ حکمت یا گفتار کوتاه است که به مسائل عمیق اخلاقی، تربیتی و اجتماعی می‌ پردازد. حکمت‌ های نهج‌ البلاغه غالباً در قالب جملات کوتاه اما پرمحتوا بیان شده‌ اند و به دلیل اختصار و عمق معنایی، از اهمیت ویژه‌ ای برخوردارند. مترجم در این قسمت با حفظ فشردگی جملات و انتقال مفاهیم، سعی کرده است روح معنوی و اخلاقی این حکمت‌ ها را در ترجمه منعکس کند.

۴. کلمات غریب

بخش آخر کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی، به ۹ کلمه غریب اختصاص دارد که به توضیح و تفسیر برخی واژگان دشوار و ناآشنا در متن عربی نهج‌ البلاغه پرداخته شده است. این واژگان ممکن است به دلایل زبانی یا تاریخی برای خوانندگان امروز مفهوم نباشند، و مترجم با ارائه توضیحات لازم، خواننده را در فهم بهتر این واژگان یاری می‌ دهد.

۶. نقد محتوا

کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی، از جمله ترجمه ‌های ادبی به شمار می‌ آید و «در این ترجمه تلاش شده است که علاوه بر حفظ امانت در بیان سخن امام (ع) تا حد امکان و بدون آسیب رساندن به مفهوم، فصاحت و بلاغت و سجع نیز رعایت شود».

سجع عبارات بیشتر در خطبه ‌ها نمایان است، اما در جملات قصار گاهی ترجمه به سادگی نزدیک شده و از استفاده از کلمات و عبارات ادبی فاصله گرفته است.

اگر چه مترجم کوشیده است ترجمه‌ ای مطلوب ارائه دهد و در بسیاری موارد نیز موفق بوده، اما ایراداتی نیز بر ترجمه‌ او وارد است. در اینجا به چند نمونه اشاره می‌شود:

نمونه اول: در اولین نامه‌ نهج‌ البلاغه، کلمه «جبهه» که به معنای گروه و جماعت است، به اشتباه «جانبدار» ترجمه شده است. واضح است که منظور امام (ع) گروه انصار بوده، نه طرفداران انصار. دلیل این ترجمه‌ نادرست مشخص نیست.

نمونه دوم: عبارت «الْفَقْرُ يُخْرِسُ الْفَطِنَ عَنْ حُجَّتِهِ» در حکمت سوم نهج‌ البلاغه به «تنگدستی، گنگ‌ کننده‌ باهوشی در برابر حجت» ترجمه شده است. مترجم کلمه «الفطن» را که به معنای شخص زیرک و باهوش است، به «باهوشی» ترجمه کرده است.

با مراجعه به ترجمه‌ های دیگر، از جمله ترجمه‌ شهیدی که آن را «درویشی، زبان زیرک را در برهان کند می‌ کند» و ترجمه‌ آیتی که «تنگدستی، زبان زیرک را از بیان حجتش بازمی‌ دارد» آورده‌ اند، روشن می‌ شود که معنای عبارت آن است که فقر، شخص زیرک را از بیان حجتش باز می ‌دارد. معنای مورد نظر در این ترجمه به ‌درستی ارائه نشده است.

نمونه سوم: فقرات ابتدایی خطبه‌ شقشقیه «أَمَا وَ اللَّهِ لَقَدْ تَقَمَّصَهَا فُلَانٌ وَ إِنَّهُ لَيَعْلَمُ أَنَّ مَحَلِّى مِنْهَا مَحَلُّ الْقُطْبِ مِنَ الرَّح» این‌ گونه ترجمه شده است: «به خدا، فلان جامه‌ خلافت پوشید؛ حال آنکه می ‌دانست کسی جز من سزاوار آن نیست، چون میله‌ سنگ آسیا که آن را به گردش در می‌ آورد، مرتبتم بلند است».

در این بخش از سخن امام (ع) عبارت «محلّى منها» آمده است که به معنای «جایگاه من نسبت به آن» است. امام در واقع به محوریت خود برای به حرکت درآوردن این مسئولیت بزرگ اشاره کرده و بیان می ‌دارد که کسی جز ایشان شایستگی عهده ‌داری این مسئولیت را ندارد.

اگرچه ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی تحت‌ اللفظی نیست و مترجم آزادتر عمل کرده، اما با افزودن عبارت «مرتبتم بلند است»، معنایی نادرست به ترجمه افزوده شده است. آیتی این عبارت را به ‌درستی این ‌گونه ترجمه کرده است: «به خدا سوگند که فلان خلافت را چون جامه ‌ای بر تن کرد، در حالی که نیک می ‌دانست جایگاه من نسبت به آن، چونان محور به آسیاب است». در ترجمه‌ شهیدی نیز آمده است: «هان، به خدا سوگند فلان، جامه‌ خلافت را پوشید و می‌ دانست که خلافت جز مرا نشاید، که سنگ آسیا تنها گرد استوانه به گردش درمی‌ آید».[2]

نتیجه گیری

کتاب ترجمه نهج البلاغه آقامیرزایی، تلاش قابل‌ توجهی برای انتقال معارف ارزشمند امام علی (ع) به زبان فارسی معاصر است. مترجم با آگاهی از دشواری ‌های ذاتی ترجمه متون ادبی و به ویژه متونی با عمق معنایی و بلاغت کلامی مانند نهج ‌البلاغه، کوشیده است تا ضمن حفظ امانتداری، زیبایی‌ های زبانی و ساختاری این اثر را نیز به خواننده منتقل کند.

پی نوشت

[2]. آقامیرزایی، ناهید، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران، بهزاد، ۱۳۷۹ش.

[1]. سایت ویکی نور، معرفی کتاب.