امام علی (علیه السلام) از ابتدای تاریخ اسلام همواره در خط اول سانسور توسط مخالفین و دستگاه های حاکمیتی قرار گرفته است. نور عالم گیر اول مظلوم عالم، اگرچه توسط معاندین گاه امکان تابش به قلوب مسلمانان را نداشته است، اما هماهنگونه که ماه پشت ابرهای سیاه نمی ماند، منش امام علی (علیه السلام) و فضایل بی کران ایشان نیز فرصت انتشار پیدا خواهند کرد.

خلیل بن احمد فراهیدی معروف به خلیل نحوی، از علمای مطرح اهل سنت در سال 100 هجری قمری است. وضع علومی مانند لغت، عروض و علم حروف را به او نسبت داده اند. نقل است که از او درباره فضیلت و شخصیت امام علی (علیه السلام) سوال پرسیدند. این عالم بزرگ در جواب گفت: «چه گویم درباره کسی که دوست و دشمن فضایل او را انکار کردند. دوست به جهت ترس و دشمن به جهت حسد. با این همه اما جهان از فضایل او پر شد».[1]

سخنان علمای معاصر اهل سنت

همانطور که گفته شد، با اینکه دستگاه ناحق خلافت در تاریخ اسلام همیشه سعی بر پوشاندن شخصیت امام علی (علیه السلام) داشته است، اما برخی از دانشمندان اهل سنت با انصاف به بررسی این شخصیت نورانی پرداخته اند. در این سلسله مقالات با عنوان امام علی (علیه السلام) از نگاه دانشمندان معاصر اهل سنت، به بررسی نظرات و اندیشه های آنها پیرامون امام علی (علیه السلام) خواهیم پرداخت.

     1.فواد افرام بستانی

فواد بستانی ادیب، منتقد ادبی، نویسنده زبردست و یکی از بزرگترین سیاستمداران و روشنفکران اهل سنت لبنان در قرن اخیر است. بستانی‌، نام خاندانی‌ لبنانی است‌ که‌ در پیشبرد و شکوفایی‌ نهضت‌ ادبی‌ معاصر عرب‌ نقش‌ مهمی‌ داشته‌ است‌. این‌ خاندان‌ خود را از نوادگان‌ پادشاهان‌ غسانی‌ شام‌ می ‌دانند که‌ خاستگاهشان‌ جبله‌ از توابع‌ لاذقیه شام‌ بوده‌ است‌.

این خاندان زمانی به‌ شمال‌ لبنان‌ کوچ کرده و در روستای‌ بقرقوشا و دیرالقمر سکنى گزیدند. اشتغال‌ اجداد‌ بزرگ‌ آنان‌ به‌ کشاورزی‌ و احداث‌ باغ هایی‌ سبز و خرم‌ سبب‌ شد تا به‌ بستانی‌ شهرت یابند.[2]

امام علی (علیه السلام)؛ حکیم و با ایمان

فواد بستانی، پیرامون شخصیت امام علی (علیه السلام) و فضیلت بی کران او می نویسد: «علی (علیه السلام) دارای شخصیت پرجاذبه ای است که قلم مورخان و راویان در طول تاریخ پیرامون شخصیت او به حرکت درآمده اند و زهاد به راهنمایی های او راه سلوک را یافته اند و در زیر پرچم او ادب طلبان تادیب شده و در طول تاريخ مجادلات و اندیشه های گوناگون پیرامون شخصیت او ارائه شده است که همه آنها جز به خاطر تعالی شخصیت و عقلانیت آشکار او نبوده است.

او دارای قلبی عظیم و اخلاصی شدید و ایمانی قوی بوده است. او تمام توان خود را در راه دین جدید و برای خشنود ساختن پسر عموی پیامبرش به کار بست و در این راه خود را فانی ساخت. حکمت نزد علی (علیه السلام) دارای معانی زیاد و مبنای زیبایی است. او البته پیش از هرچیز در مواعظش حکیم است». [3]

     2.صبحی صالح

صبحی ابراهیم صالح متفکر و دانشمند برجسته لبنانی، از محققین و مصححین بنام نهج البلاغه در سال 1343 هجری قمری در نزدیکی شهر طرابلس لبنان دیده به جهان گشود. او در خانواده ای اهل علم و فضل مورد تعلیم و تربیت قرار گرفت، سپس با طی دوران تحصیل عمومی وارد دانشگاه الازهر شد و تحصیلات خود را در دانشگاه ادبیات قاهره و سوربن فرانسه نیز ادامه داد.[4]

او در کنار شخصیت علمی خود، دستی بر آتش سیاست داشت و حتی در برهه ای از زمان به نایب رئیسی مجلس اعلای اسلامی نیز نایل شد و نقش پر رنگی در فعالیت های مختلف مسلمانان لبنان ایفا کرد. از او آثار علمی بسیاری برجای مانده است که می توان گفت مهم ترین آنها، تصحیح نهج البلاغه است. نهج البلاغه نسخه صبحی صالح یکی از مهم ترین آثار اوست که مورد توجه جهان تشیع قرار گرفته و منبع معتبری برای پژوهشگران و محققان نهج البلاغه است.

نهج البلاغه نسخه صبحی صالح حاوی موضوع بندی دقیقی از محتوای نهج البلاغه، الفاظ غریب، موضوعات عامه، اشعار و … است که از نظر دقت و صحت مورد تایید تمامی علمای بزرگ شیعه بوده و از زمان تالیف، به عنوان مرجع علمی نهج البلاغه پژوهان قرار گرفته است. این دانشمند برجسته و پژوهشگر مشهور که از علمای بزرگ اهل سنت در عصر حاضر به شمار می رود، پیرامون شخصیت امام علی (علیه السلام) جملات و نکات بسیاری را به یادگار گذاشته است که به بخش کوچکی از آنها اشاره می کنیم.

ضرورت آشنایی با نهج البلاغه

«عشق من به امام علی (علیه السلام) و بر اهل بیت پاک و هر مبارز است که پرچم اسلام را برافراشته می سازد. معتقدم که ضروری است نهج البلاغه امام علی (علیه السلام) در سراسر جهان چاپ و توزیع گردد تا نسل جدید از آن بهره مند شود». [5]

منزلت امام علی (علیه السلام)

«هیچ مسلمانی نیست که خویشاوندی نزدیک و منزلت ویژه پسرعموی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حضرت علی (علیه السلام) را نزد آن حضرت نداند. علی (علیه السلام) در حمایت از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قدم هایی برداشت که پهلوانان از آن عاجزند و قدم ها می لغزند. با ارزش ترین مقام ها در تاریخ به نام او ثبت شد.

جنگاوری روز بدر، کشتن عمرو بن عبدود در جنگ خندق، پایداری و وفا در غزوہ احد و حنین و پرچم داری روز خیبر امتحان خوبی بود».[6] دکتر صبحی صالح محقق شهیر نهج البلاغه سرانجام در 62 سالگی به دلیل فعالیت های موثر دینی و سیاسی خود، در بیروت توسط افراد ناشناس به شهادت رسید.

     3.دکتر طه حسین

طه حسین بن سلامه، دانشمند اهل سنت و یکی از ادبا و نویسندگان مشهور قرن اخیر در سال 1889 در خانواده ای فقیر از دیار اهرام ثلاله چشم به جهان گشود. این چشم گشودن برای طه حسین، پنج سال ادامه داشت و او به دلیل عفونت چشمی و درمان نادرست، بینایی خود را از دست داد.[7]

پدرش او را در 6 سالگی به مکتب خانه فرستاد و طه حسین به طرز شگفت انگیزی، در یک سال تمام قرآن را حفظ کرد و نبوغ خود را به رخ کشید. پدرش با آنکه درگیر مشکلات مالی بسیاری بود، او را به دانشگاه الازهر فرستاد تا این دانشمند برجسته اهل سنت، محملی برای بروز استعدادهای خود پیدا کند.[8]

او در حیات علمی خود نزد اساتیدی همچون محمد عبده و محمد بخیت به کسب علم و دانش پرداخت. همچنین دکترای ادبیات عرب و تاریخ را از دانشگاه الازهر و سوربن فرانسه کسب کرد.[9] شرح نظرات مختلف او پیرامون تشیع و اسلام مجال دیگری می طلبد اما در این مقاله به ذکر چند نمونه از سخنان این دانشمند بزرگ اهل سنت درباره شخصیت امام علی(علیه السلام) اکتفا می کنیم.

سیاست الهی امام علی (ع) و سیاست شیطانی معاویه

«فاصله میان امام علی (علیه السلام) و معاویه در سیره و سیاست، بسیار زیاد و عمیق است. علی (علیه السلام) به خود اجازه نمی داد که از بیت المال به مردم جایزه دهد، بلکه به خود اجازه نمی داد که از بیت المال برای خود و خانواده اش چیزی بردارد جز به اندازه قوت لایموت نه بیشتر؛ اما معاویه در این کار هیچ مانع و گناهی نمی دید. از این رو آزمندان همه آرزوهای خود را در نزد او برآورده می دیدند و زاهدان نیز محبوب خود را نزد علی (علیه السلام) می یافتند.

و تو چه گویی درباره مردی که برادرش عقيل بن ابی طالب نزد او آمد تا چیزی بگیرد و او به فرزندش حسن فرمود: هرگاه سهم رسید آن را بردار و با عمویت به بازار برو و جامعه و کفشی نو برای او بخر و بیش از این نگفت.اما چه گویی درباره مردی که همین عقيل پس از آن که صله برادرش او را راضی نکرد، نزد معاویه می رود و او از بیت المال صد هزار به او عطا می کند؟ البته پس از آن که میان عقيل و معاویه سخنانی تند رد و بدل شد، عقيل جوایز را پس داد و دست خالی برگشت و دین فروشی نکرد». [10]

خشنودی امام علی (علیه السلام)

«علی (علیه السلام) از خود خشنود نمی بود، مگر وقتی که حق جامعه و مردم را ادا کرده باشد، یعنی نماز را برای مردم به پا داشته باشد و با رفتار و گفتار مردم را تعلیم داده و شبانگاه شام فقیران را داده باشد و محتاجان را از سوال بی نیاز کرده باشد. پس از این تکالیف، شب هنگام با خدای خویش به خلوت می پرداخت، نماز می خواند و بر سر پا عبادت می کرد. پس از اندکی خواب، سحرگاهان باز به سوی مسجد روانه می شد و مردم را به نماز دعوت می کرد». [11]

هم امام بود و هم معلم

«علی (علیه السلام) در بازارها قدم می زد و مردم را به تقوا فرا می خواند. روز حساب را به یادها می آورد و در خرید و فروش مراقب اهل بازار بود. او از همه غرور مایه های مقام پرهیز داشت و هرگاه می خواست چیزی برای خود بخرد، جست وجو می کرد تا در میان بازار کسی را یابد که او را نشناسد.

چون دوست نداشت فروشنده به خاطر مقام و منصب در حق او رعایتی بکند. علی (علیه السلام) از خود خشنود نبود، مگر به هنگامی که حق جامعه و مردم را ادا کرده باشد. علی (علیه السلام) حتى برای یک لحظه هم خدا را فراموش نمی کرد. آری، او هم امام بود و هم معلم». [12]

پر جلال و شیوا، مانند کلام خدا

طه حسین داستان مردی را نقل می ‌کند که در جریان جنگ جمل دچار تردید می‌ شود و با خود می‌ گوید چطور ممکن است شخصیت‌هایی در طراز طلحه و زبیر خطا کار باشند؟ درد دل خود را با امام علی (علیه السلام) در میان می‌ گذارد و از ایشان‌ می ‌پرسد که مگر ممکن است چنین شخصیت های عظیم و با ‌سابقه ‌ای برخطا روند؟

علی (علیه السلام)‌ به او می‌ فرمایند: «تو سخت در اشتباهی، تو کار واژگونه کرده‌ ای، تو به جای اینکه حق و باطل را مقیاس عظمت و حقارت شخصیت ها قرار دهی، عظمت ها و حقارت ها را که قبلا با پندار خود فرض کرده‌ ای، مقیاس حق و باطل قرار داده‌ ای، تو می ‌خواهی حق را با مقیاس افراد بشناسی‌.

برعکس رفتار کن. اول خود حق را بشناس، آن وقت اهل حق را خواهی‌ شناخت، خود باطل را بشناس، آن وقت اهل باطل را خواهی شناخت، آن وقت‌ دیگر اهمیت نمی ‌دهی که چه کسی طرفدار حق است و چه کسی طرفدار باطل، و از خطا بودن آن شخصیت ها در شگفت و تردید نخواهی بود». او پس از نقل جمله‌های بالا می‌گوید: «من پس از وحی و سخن خدا، جوابی پر جلال ‌تر و شیواتر از این جواب‌ ندیده و نمی ‌شناسم». [13]

برای آشنایی با نظرات دیگر دانشمندان اهل سنت معاصر پیرامون امام علی (علیه السلام)، می توانید مقاله امام علی (ع) از نگاه دانشمندان معاصر اهل سنت–بخش دوم را مطالعه بفرمایید.

نتیجه گیری

برخی از اندیشمندان معاصر اهل سنت با نگاه و تحقیقی منصفانه و به دور از تعصبات فرقه ای پیرامون امام علی (علیه السلام)، به عظمت شخصیت و افکار امام علی (علیه السلام) پی برده اند. آنان، منزلت ویژه ای برای امام علی (علیه السلام) قائل هستند و کلام ایشان را مانند کلام خدا، شیوا و عمیق دانسته اند. از نگاه آن ها، امام علی (علیه السلام) هم امام و هم معلم است.

پی نوشت ها

[1] موسوی خوانساری، سید محمد باقر، روضات الجنات، ج 3، ص 300.

[2] بستانی‌، ملحم‌ ابراهیم‌، کوثرالنفوس، صص 574 -576، 579.

[3] فکیکی محامي، الراعي و الرعيه علی (علیه السلام) الى مالک الأشتر النخعی، ص ۳۰ – ۳۱.

[4] فارس الصغير، “صبحي الصالح: داعية الاجتهاد المغدور”، مصرالعربیة، 28 أکتوبر 2015.

[5] شریف رضی، نهج البلاغه، نسخه دکتر صبحی صالح، ص ۲۹.

[6] همان، ص 2.

[7] الجندی، طه حسین حیاته و فکره، ص۲۱.

[8] همان.

[9] طه حسین، آئینه اسلام، صفحه 9.

[10] الفتنه الکبری علی و بنوه، ص 158.

[11] همان.

[12] جمعی از دبیران، داستان غدیر، ص 282.

[13] مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، ج 1، ص 19.

منبع

با اقتباس از: املشی، قربانعلی، علی (ع) از زبان دیگران، نشر عصر جوان، 1384.